Tag: Żydzi płoccy

Żydowska organizacja Hechaluc – Pionier

Żydowska organizacja Hechaluc – Pionier

Hechaluc rozpoczął swoją działalność w Płocku w 1923 roku. Jego założycielami byli A. Kowalski, F. Fliderblum i M. Kenigsberg, w zarządzie organizacji znaleźli się także Szymon Margulin, Mojżesz Zander i A. Lejbgot. Celem organizacji była emigracja jej członków do Eretz Israel. Pomimo iż ortodoksyjne środowiska […]

Żydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Poalej Syjon

Żydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Poalej Syjon

Płocki oddział Poalej Syjon powstał w 1904 roku. Po rewolucji rosyjskiej w 1905 roku działalność Poalej Syjon została zakazana przez carską policję, a członkowie organizacji zeszli do podziemia. Dopiero po I wojnie światowej i utworzeniu państwa polskiego ruch ten odniósł sukces w zakładaniu oddziałów w […]

Alfred Jesion

Alfred Jesion

Alfred Jesion urodził się w Płocku 4 stycznia 1919 roku jako syn rzeźbiarza Hersza Lejzora (Hermana) (1886-1933) i Chawy z Szechtmanów. Rodzina Jesionów mieszkała w kamienicy położonej przy ulicy Nowy Rynek 4.

Alfred Jesion interesował się rzeźbą od wczesnego dzieciństwa – mając 6 lat wykonał swoją pierwszą pracę “Łucznik” według rysunku Wyspiańskiego. Ukończył Gimnazjum im. Władysława Jagiełły, był uczniem płockich artystów Fiszela Zylberberga i Czesława Idźkiewicza. Swoje prace wystawił po raz pierwszy w roku 1936 na wystawie zorganizowanej przez Klub Artystyczny Płocczan. Przed wybuchem II wojny światowej w jego pracowni było już około 20 prac rzeźbiarskich oraz kilka rzeźb, przeważnie portretów znanych w Płocku osób m.in. doktora Ignacego Feinberga. Wszystkie jego prace z tego okresu zostały zniszczone przez Niemców. W okresie II wojny światowej przebywał na Wschodzie. Służył w Batalionach Pracy, następnie był żołnierzem I Armii Wojska Polskiego. Po wojnie studiował w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1948 roku jako student zdobył pierwszą nagrodę w konkursie na popiersie generała Jarosława Dąbrowskiego. W 1950 roku został z kolei nagrodzony za kompozycję “Ludwik Waryński”. W tym samym roku władze Akademii Sztuk Pięknych powierzyły mu stanowisko wykładowcy rzeźby. W 1952 roku został mianowany adiunktem, a następnie docentem i został wybrany dziekanem wydziału. W 1964 roku otrzymał kierownictwo katedry rzeźby Akademii Sztuk Pięknych i w tym samym roku ponownie został wybrany dziekanem wydziału. W 1969 roku Alfred Jesion wyemigrował do Szwecji, gdzie wykładał w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Sztokholmie.

W roku 1985 przeszedł na emeryturę. Zmarł w 1997 roku.

Do najważniejszych prac Alfreda Jesiona zalicza się kompozycję figuralną Ludwik Waryński oraz projekt pomnika Janusza Korczaka. Wśród jego dzieł na uwagę zasługują także popiersia: generała Jarosława Dąbrowskiego, Władysława Broniewskiego, Fryderyka Chopina, Czesława Idźkiewicza, głowa Juliana Tuwima oraz Stanisława Jerzego Leca. W 1967 roku Jesion wykonał rekonstrukcję zniszczonego przez Niemców pomnika lotnika w Warszawie dłuta Edwarda Wittiga. Na emigracji wprowadził do swego rzeźbiarstwa tematykę Holokaustu. Zagładzie Żydów poświęcił cykle rzeźbiarskie “Wypalone pnie” i “Paleni”.

Kazimierz Askanas podsumowując twórczość Alfreda Jesiona w swojej książce “Sztuka Płocka” zauważa: “Jesion odczuwa tworzywo swych rzeźb w tak przekonywujący sposób, iż wydaje się, że materiał […] współuczestniczy tu w kształtowaniu pomysłu. Daje to artyście niewątpliwą satysfakcję i tym chyba tłumaczy się wielka rozmaitość materiału rzeźbiarskiego w pracach Jesiona – od gliny ceramicznej, palonego szamotu do drewna, granitu i brązu. W każdym z tych tworzyw wyraźnie widoczne jest głębokie odczucie struktury i możliwości plastycznych wybranego materiału oraz wysokiej techniki rzeźbiarskiej Jesiona […] Prace Alfreda Jesiona uderzają bogactwem i śmiałością koncepcji twórczej i dużą siłą plastycznego wyrazu. Jest to szczególnie widoczne w ostatnich rzeźbach artysty, zwłaszcza w powiązaniu z jego głęboko emocjonalnym stosunkiem do Holokaustu, którego odrealnione przedstawienia są odbiciem głębokości jego przeżyć”.

Prace Alfreda Jesiona znajdują się w zbiorach wielu instytucji kultury m.in. w Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma w Warszawie.

Abstrakcyjne prace Alfreda Jesiona w zbiorach Centralnej Bazy Judaików: link.

Fotografia: Alfred Jesion (źródło: Archiwum Państwowe w Płocku, Akta miasta Płocka, sygn. 26491), JewishPlock.eu
Fotografia: Alfred Jesion (źródło: Archiwum Państwowe w Płocku, Akta miasta Płocka, sygn. 26491)

 

Bibliografia:

K. Askanas, Sztuka Płocka, Płock 1991
G. Nowak, Żydzi płoccy. Album pamięci, Płock 2015

Symcha Guterman

Symcha Guterman

Symcha Guterman urodził się w Warszawie w 1903 roku jako trzecie dziecko Mendla, uczonego talmudysty z Radzymina, i Bajli Gitli z Fiszmanów, która pochodziła z miejscowości Kozienice koło Radomia. Jej ojciec był właścicielem młyna. W czasie I wojny światowej rodzina Gutermanów przeniosła się do Płocka, […]

Rodzina Fuks

Rodzina Fuks

19 marca 1860 roku w Płocku zostało zawarte małżeństwo między Surą Łają Koryto (ur. 1840), córką pochodzącego z Sochaczewa Beniamina (1802-1877) i Tyli z Sierotów (1804-1874), a Joskiem Chaimem Fuksem (1836-1891), synem mieszkańców miasta Kutna – Lejby i Ryfki. Josek Chaim Fuks, podobnie jak jego […]

Rodzina Zylber – Nisson

Rodzina Zylber – Nisson

Rodzina Zylber pochodziła ze wsi Turza Wielka (powiat płocki, gmina Brudzeń Duży). Prawdopodobnie brak perspektyw skłonił ojca rodziny – Chaima Zylbera (ur. 1871), który pracował we wsi jako robotnik, do przeniesienia się na początku lat 20. XX wieku do oddalonego o 25 kilometrów Płocka. Tu Chaim Zylber szybko stał się właścicielem sklepu bławatnego zlokalizowanego przy ulicy Tumskiej 13, w kamienicy należącej do Moryca Marguliesa.

Wraz z żoną Miriam z domu Strykowską (ur. 1872 rok) mieli ośmioro dzieci – czterech synów: Mońka, Natana (Nusena), Szymona i Leona (zmarł w 1935 roku) oraz córki Zosię, Chanę (obie zmarły w młodym wieku, kiedy rodzina mieszkała jeszcze na wsi), Pessę Jochewet (Polę) oraz Helę (zmarła w 1938 roku). Zylberowie mieszkali początkowo przy ulicy Szerokiej (obecnie Józefa Kwiatka), następnie w kamienicy przy ulicy Grodzkiej pod numerem 9. Natan, Szymon i Leon Zylberowie służyli w Wojsku Polskim.

Pola Zylber (ur. 1904) wyszła za mąż za mieszkańca Mławy – Abrahama Nissona, który z zawodu był szewcem. W Mławie urodziły się ich córki – Zosia i Mania. Po dwóch latach Pola z córkami przeniosła się do Płocka. Zosia i Mania uczęszczały do Publicznej Szkoły Powszechnej nr 8, której kierowniczką była Masza (Maria) Bromberger (jej biogram dostępny jest pod tym linkiem).

W roku 1939 rodzina uciekła z Płocka przed zbliżającymi się Niemcami. W Płocku pozostała tylko Miriam Zylber, do której dołączył jakiś czas później jej syn Natan. Oboje trafili do getta w Warszawie. Zostali zamordowani w Treblince.

Okres II wojny światowej Pola z córkami i Abramem Nissonem przeżyli na Wschodzie. W 1942 roku w Uzbekistanie urodziła się siostra Zosi i Mani – Chana.

Po wojnie Zylberowie powrócili do Płocka. Tu Zosia Nisson przez jakiś czas uczęszczała do Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej. W 1948 roku wyjechała do Izraela. Jej rodzice wyemigrowali z Polski na początku lat 50. XX wieku.

Fotografie ze zbiorów prywatnych Hedvy Segal i Chany Merenstein. Dziękujemy!

 

Rodzina Zylber – Nisson przed wybuchem II wojny światowej

Rodzina Zylber – Nisson po 1945 roku

Społeczność żydowska w Płocku po II wojnie światowej

Stary Rynek 13

Stary Rynek 13

Właścicielem kamienicy w stylu historyzującym od roku 1873 był handlarz zbożem i wełną Markus Frenkiel Wolffsohn (1830-1910), po którym odziedziczył ją jego syn Izydor (Icek). Kolejnym jej właścicielem był handlarz Moszek Firstenberg (ur. 1852), syn Izraela i Fajgi ze Szlamów, który nabył ją w roku […]

Roza Holcman

Roza Holcman

Roza Holcman (ur. 1910), córka Lejby (1886-1930) i Lizy Lei z Rozenbergów (1888-1975), była pierwszą w Płocku kobietą – adwokatem. W 1934 roku ukończyła prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Praktykę przygotowującą do zawodu prawniczego odbyła u Kazimierza Mayznera (1883-1951) – znanego płockiego prawnika i działacza społeczno-kulturalnego. […]

Ulica Synagogalna

Ulica Synagogalna

Ulica Synagogalna to jedna z ulic tworzących dawną dzielnicę żydowską w Płocku. Zawdzięcza swoją nazwę nieistniejącemu już dziś budynkowi głównej synagogi gminnej zlokalizowanej na placu między ulicą Synagogalną i Tylną, na działce oznaczonej numerem hipotecznym 32 (więcej o synagodze można przeczytać tu: https://jewishplock.eu/wielka-synagoga/). Synagoga stanowiła miejsce modlitwy i zgromadzeń religijnych, organizowano tu także uroczyste nabożeństwa z okazji np. imienin Ignacego Mościckiego, rocznicy powstania styczniowego, czy odparcia najazdu bolszewików. W czasie okupacji synagoga została wykorzystana przez Niemców na warsztat samochodowy i garaż dla autobusów. Rozebrano ją w 1951 roku. Przy ulicy Synagogalnej przed wojną mieściła się szkoła religijna stopnia wyższego (bet hamidrasz). Budynek z przeznaczeniem na bożnicę i szkołę wzniósł Markus Kazriel Dancygier, który zakupił tę posesję w roku 1832. W 1834 roku przekazał budynek gminie żydowskiej. Prócz domu podarował także 258 książek, w tym 81 sztuk Talmudu Babilońskiego, prace Mojżesza Majmonidesa, Adama Chochmasa oraz dwa rodały dla szkolnej biblioteki. W 1865 roku przy ulicy Synagogalnej w domu Dawida Łaskiego została otwarta szkoła elementarna wyznania mojżeszowego, której kierownikiem był Hersz Szejman, a następnie Abraham Jakub Papierna. Pod koniec XIX wieku przy ulicy tej funkcjonowały także chedery: Matysa Gutmachera, Izraela Wolfa Kona, Markusa Ryża oraz Szyi Konczewskiego. Mieszkańcy ulicy trudnili się handlem obuwiem (Ides Fuks, Lewin Lichtensztajn, Dawid Pokrzywa, Szlama Taub), towarami galanteryjnymi (Szmul Grünbaum), łokciowymi (Icek Koralczyk, Jojne Horowitz), wyrobami tabacznymi (Szymon Luszyński, Abram Majzner), skórami (Mosiek Globus, Józef Szpiro) i mąką (Wolf Piechotka). Przy ulicy funkcjonowały dwa magazyny mód – Jakuba Kowadły i Chananie Zylbermana. Według danych z roku 1926 przy ulicy Synagogalnej zarejestrowana była firma Jakuba Cymblera (sklep kolonialny – Synagogalna 6), Izaaka Gewircmana (sprzedaż masła, jajek i owoców – Synagogalna 26), Symchy Kanarka (piekarnia – Synagogalna 22) oraz Mojżesza Lissera (piekarnia – Synagogalna 16). W chwili wybuchu II wojny światowej przy ulicy Synagogalnej mieszkało 446 osób. Przedłużeniem ulicy Synagogalnej była ulica Niecała. W miejscu dawnych zabudowań znajduje się dziś Plac 13 Straconych oraz pomnik ku czci Polaków, którzy w dniu 18 września 1942 r. zostali powieszeni przez hitlerowców.

 

Adam Neuman-Nowicki

Adam Neuman-Nowicki

Adam Neuman-Nowicki urodził się 23 września 1925 roku w Płocku, jako syn Mosze Szlomo Neumana (1893-1942; syn Jehudy Lejba i Leji z Niedźwiedziów) oraz Frymety z Goldkindów (1894-1942; córka Abrama i Temy). Jego rodzina należała do aktywnych, zasymilowanych członków żydowskiego społeczeństwa płockiego. Mosze Szlomo Neuman […]


error: