Rodzina Arbajter mieszkała w Płocku przy ulicy Kwiatka 3 w kamienicy Mendla Jakuba Perelgryca i jego małżonki Hindy Małki z Radzików. Hersz Icek Arbajter (1889-1942), syn Mordki i Chai Hindy ze Żwirków, był z zawodu krawcem. Jego żoną była Hugra Maleńka (1892-1942), córka Chaima Mordki […]
W niedzielę 1 marca 2020 r. mija 79 rocznica ostatniej deportacji Żydów z płockiego getta. Fundacja Nobiscum zaprasza tego dnia o godzinie 18.00 do Płockiej Galerii Sztuki na premierę swojego trzeciego wydawnictwa – książki „Tema. Wspomnienia z czasów Zagłady” stanowiącej zapis rozmów Temy Lichtensztajn z […]
Plac z domem murowanym na działce oznaczonej numerem hipotecznym 283 należał na początku XIX wieku do pochodzącego z Hamburga stolarza Jana Franciszka Frahma (ok. 1768-1813). Po jego bezpotomnej śmierci posiadłość przypadła w połowie jego żonie Krystynie z Mertensów, w drugiej zaś jego bratu – Joachimowi Henrykowi Frahmowi (ok. 1775-1819), który był majstrem profesji kowalskiej. Na mocy układu zawartego w Notariacie Płockim w 1815 roku, Joachim Henryk nabył od Krystyny jej część nieruchomości.
Po śmierci Joachima Henryka Frahma nieruchomość odziedziczyły w połowie jego dzieci – Jan Franciszek i Fryderyka Wilhelmina, drugą część otrzymała jego żona – Fryderyka Wilhelmina z Elzów, która po śmierci małżonka ponownie wyszła za mąż za Józefa Siłakowskiego, którego przyznała za współwłaściciela nieruchomości.
Józef Siłakowski (ur. 1791 rok; syn Szymona i Petronelli z Kosińskich) był z zawodu majstrem profesji kowalskiej, zarazem szprycmajstrem (strażakiem) przy Magistracie miasta Płocka.
W 1842 roku Fryderyka Wilhelmina i Józef Siłakowscy nabyli 1/4 część nieruchomości od Fryderyki Wilhelminy z Frahmów Bohm. Cztery lata później wykupili część Jana Franciszka Frahma. Po śmierci Józefa Siłakowskiego współwłasność nieruchomości odziedziczył jego syn Jan Siłakowski (ur. 1820 rok) oraz Augusta Wilhelmina i Jerzy Juliusz Hermlowie (wnuki). Schedę od Augusty Wilhelminy z Hermlów Winkler nabyła na mocy aktów z 1871 roku i 1873 roku Fryderyka Wilhelmina z Elzów Siłakowska.
W owym czasie na terenie nieruchomości, prócz murowanego domu frontowego, znajdowały się dwa spichrze, kuźnia, murowana oficyna oraz cztery drewniane budynki gospodarcze. Na tyłach posesji rozciągał się ogród.
W 1877 roku Jan Siłakowski nabył 5/8 części nieruchomości od Fryderyki Wilhelminy Siłakowskiej, stając się jej jedynym właścicielem. W tym samym roku sprzedał ją kupcowi Lejbowi Płońskierowi.
Lejb Płońskier urodził się 1 lipca 1844 roku w Płocku, jako syn Mordki i Sury. Jego żoną była Nycha Małka z domu Horenfeld (1842-1894), córka Dawida i Sury Ryfki z Baumanów. Lejb Płońskier zajmował się on handlem wyrobami tytoniowymi. Był także znanym działaczem społecznym, współzałożycielem i członkiem zarządu Towarzystwa Udzielania Bezpłatnej Pomocy Lekarskiej Ubogim Żydom oraz współzałożycielem Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności w Płocku. Pełnił zarazem funkcję członka płockiego żydowskiego dozoru wyznaniowego.
Za czasów Lejby Płońskiera zostały poczynione znaczne inwestycje w nieruchomość. W 1879 roku właściciel otrzymał pozwolenie na budowę sklepu w oficynie, a w roku następnym – na otwarcie dwóch sklepików w domu frontowym. W 1887 roku otrzymał zgodę na nadbudowę trzeciego piętra w murowanej oficynie w podwórzu nieruchomości oraz budowę drewnianego budynku gospodarczego.
Według danych z 1888 roku, obok murowanego, jednopiętrowego domu frontowego, z pomieszczeniami na poddaszu, na terenie nieruchomości wznosiła się także murowana jednopiętrowa oficyna pokryta dachówką (między wymienionymi wyżej budynkami stał drewniany budynek gospodarczy), murowana trzypiętrowa oficyna z piwnicami i suterenami, murowana kuczka oraz trzypiętrowa murowana oficyna. Dalej rozciągał się sad oraz ciąg budynków gospodarczych.
W roku 1898 roku przedłużono i przebudowano jednopiętrowy dom frontowy oraz przedłużono trzypiętrową oficynę, a także postawiono jednopiętrową murowaną przybudówkę. W 1900 roku wzniesiono murowane jednopiętrowe pomieszczenie gospodarcze.
Po śmierci Lejby Płońskiera (zmarł w 1908 roku), nieruchomość odziedziczyły jego dzieci: Rafał, Szajna Hinda po mężu Sztern, Hena Rojza po mężu Fast, Ruchla Łaja po mężu Lewin, Rywka po mężu Lewin, Hudes po mężu Szlosberg, Ejdla oraz Blima. Siostry za sumę 6839 rubli zrzekły się na rzecz Rafała swoich części.
Rafał Płońskier (1870-1930), żonaty z Chaną z domu Kino, z którą miał troje dzieci: Moryca Markusa, Fejbusza oraz Mirę, był przemysłowcem. Przed I wojną światową kierował fabryką tytoniową w Grodnie. Był członkiem Towarzystwa Kredytowego w Płocku, od 1912 roku wspólnikiem Domu Bankowego A. Rogozik i S-ka. Od 1905 roku piastował funkcję wiceprezesa Rady Gminy Żydowskiej w Płocku, od 1918 roku – prezesa Związku Zawodowego Żydów Kupców w Płocku. W okresie międzywojennym był prezesem Szpitala Żydowskiego. Pełnił zarazem funkcję członka zarządu Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności. Był współzałożycielem Stowarzyszenia Właścicieli Nieruchomości miasta Płocka.
Od 1917 roku w nieruchomości Płońskiera funkcjonowała księgarnia Edwarda Trautmana. W okresie międzywojennym przy ulicy Kolegialnej 4 mieścił się także sklep spożywczy Szlamy Laniluta, sklep tabaczny Rafała Płońskiera (następnie M. Szlossberga), maszynami do szycia handlował Henoch Szylit, a papą – B. Zeligman.
Wśród mieszkańców posesji na uwagę zasługuje znany płocki fotograf Samuel Józef Ostrower.
Samuel Józef Ostrower (1888-1933), syn Icka Gitmana i Szajndli Ruchli z domu Lask, w 1918 roku ożenił się z Dwojrą Borensztejn, córką Moszka Jakuba i Rajzli z Tyńskich. W 1922 roku z małżeństwa Ostrowerów narodził się syn Aleksander. Ostrower pobierał nauki związane z zawodem fotografa u Apoloniusza Grzywińskiego w latach 1908-1911. Po odbyciu służby wojskowej w okresie od 1911 do 1913 roku, przez cztery lata praktykował w Zambrowie i Lipnie. Od 1917 roku pracował w zakładzie fotograficznym Sylwina Przybojewskiego. W 1921 roku otworzył samodzielny zakład fotograficzny pod firmą Pracownia Fotografii Artystycznej „Rembrandt”. Zakład mieścił się w podwórzu nieruchomości na rogu ulicy Tumskiej i Kolegialnej. Obszarem fotograficznej działalności Ostrowera była fotografia portretowa, indywidualna i grupowa. Liczne fotografie Ostrowera umieszczano na łamach lokalnej prasy m.in. „Mazowsza Płockiego i Kujaw”. Podczas wystawy „Sztuka Płocczan”, prezentowanej w 1932 roku, Ostrower wystawił pięć fotografii, zatytułowanych: „Wnętrze”, „Głowa” (trzy fotografie o takim tytule) oraz „Studja”. W roku 1932 Ostrower przeniósł zakład na ulicę Tumską 8a. Po jego śmierci zakład fotograficzny prowadziła jego żona Dora przy pomocy fotografa Szmula Robaka. Ponieważ przynosił on nikłe dochody jego właścicielce, mającej na utrzymaniu małe dziecko, w 1936 roku sprzedała studio Abramowi Watmanowi.
Około roku 1933 do kamienicy Płońskierów przeprowadził się Adam Neuman-Nowicki (ur. 1925 rok – link: biogram Adama Neumana-Nowickiego) wraz z rodzicami – Mosze Szlomo (1893-1942) i Frymetą z Goldkindów (1894-1942). Mosze Szlomo Nejman był buchalterem w fabryce maszyn rolniczych Marguliesa, następnie prowadził kolekturę loterii państwowej przy ulicy Kolegialnej 3. W kamienicy przy ulicy Kolegialnej 4 Nejmanowie prowadzili hotel. Mieszkanie w kamienicy Płońskierów Adam Neuman-Nowicki wspomina tymi słowami:
Dom na Kolegialnej posiadał parterowy front od ulicy, trzy oficyny i dwa podwórka. Z jednej strony bramy wjazdowej znajdowała się cukiernia Kozakiewicza, a z drugiej strony sklep z rowerami Szylita. W jednopiętrowej oficynie na pierwszym piętrze mieszkał dozorca, a na parterze lokator. W środkowej oficynie na pierwszym piętrze było nasze mieszkanie, a na drugim mieszkali państwo Salakowie z córką i młodszym od niej synem Andrzejem, który był moim szkolnym kolegą. Na drugim podwórku z prawej strony była piekarnia należąca do cukierni Kozakiewicza, z lewej zaś znajdowały się komórki i publiczna nieskanalizowana ubikacja używana przeważnie przez pracowników piekarni. Cały dom był skanalizowany i każde mieszkanie miało własne W.C. My mieliśmy cztery pokoje, kuchnię orz łazienkę z wanną, umywalką i ubikacją. Rodzice przerobili jeden duży pokój na dwa mniejsze. Na początku więc były dla gości dwa podwójne pokoje, jeden czterołóżkowy i jeden pojedynczy. W środku mieszkania znajdowała się obszerna jadalnia, a w niej duży stół, fortepian i kozetka oraz stolik z radiem […] W mojej pamięci utkwili mi niecodzienni goście. Był to żydowski zespół teatralny Idy Kamińskiej, a innym razem Loli Folman.
Na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 27 września 1932 roku właścicielem nieruchomości położonej przy ulicy Kolegialnej 4 była Masa Upadłości Domu Bankowego A. Rogozik i S-ka w Płocku. Na mocy decyzji Dyrekcji Towarzystwa Kredytowego Miasta Płocka z dnia 2 marca 1933 roku nieruchomość z powodu zalegania w opłacie rat pożyczki Towarzystwa Kredytowego została wystawiona na sprzedaż przez publiczną licytację. Jej ostatnim właścicielem był Jakub Józef Głowiński, który nabył ją na licytacji publicznej w Sądzie Grodzkim 4 października 1937 roku.
Jakub Józef Głowiński, urodzony 4 grudnia 1870 roku w Płocku, był synem Mordki – handlarza, i Chai Ryfki. Jego żoną była Mindla z Podrygałów, z którą miał sześcioro dzieci: Maszę Cwyję po mężu Flek, Jermę, Menachema, Chaję Rywę po mężu Arendt, Ruchlę po mężu Arendt oraz Taubę po mężu Merenlender. Jakub Józef Głowiński był członkiem zarządu stowarzyszenia Biura Syjonistycznego w Płocku oraz właścicielem kilku płockich nieruchomości (przy ulicy Szerokiej 24, Tumskiej 22 i Królewieckiej 11), przede wszystkim zaś znanym płockim przemysłowcem, współwłaścicielem przedsiębiorstwa pod firmą: „Młyn Kupiecki w Płocku J.J. Głowiński, A. Kenigsberg i S-ka”. Firma została utworzona w 1913 roku. Mieściła się w nieruchomości oznaczonej numerem hipotecznym 185½ B (ul. Bielska 45), którą Jakub Józef Głowiński, Abram Liber Kenigsberg, Abram Pantofel oraz Hersz Chaim Hamburger nabyli od Franciszka Gutowskiego. Był to młyn elektryczny do przemiału mąki.
W 1927 roku Głowiński wydzierżawił od spółki „Włocławski Młyn Parowy L. Sztern i Synowie Spółka Akcyjna” młyn parowy we Włocławku, a w roku 1929 zawiązał z nimi spółkę firmową celem hurtowego nabywania i przemiału zboża oraz hurtowej sprzedaży wytworów z tegoż zboża jak mąki, otrąb itp. pod firmą „Dom Handlowy L. Stern J.J. Głowiński A. Kenigsberg i S-ka”, z siedzibą we Włocławku przy ulicy Karnkowskiego pod nr 30/32. Rok wcześniej Jakub Józef Głowiński wraz z Menachemem Głowińskim i Mordką Głowińskim zawarli spółkę z Herszem Ajzykiem celem należytego eksploatowania i usprawnienia młyna motorowego pobudowanego w nieruchomości Ajzyka w Dobrzyniu nad Drwęcą. Część handlową przedsiębiorstwa pod nazwa „J.J. Głowiński i S-ka” prowadzili wyłącznie Głowińscy – do nich należało kupno i sprzedaż zboża, produktów i wytworów, zawieranie umów ze sprzedawcami, nabywcami, wydawanie, podpisywanie czeków, weksli i wszystkich zobowiązań pieniężnych.
Jakub Józef Głowiński oraz piątka jego dzieci zostali zamordowani w czasie II wojny światowej. Spadek po nim przeszedł po jego śmierci na Ruchlę Arendt i Zygmunta Fleka – jedynego syna Maszy Cwyji Głowińskiej zamężnej Flek.
Po wojnie przy ulicy Kolegialnej 4 mieściła się Spółdzielnia Pracy Rymarzy i Siodlarzy oraz firma zajmująca się wulkanizatorstwem Stanisława Grzymały.
Bibliografia:
Nowak G., Kolegialna 4 [informator wystawy], Płock 2017
Pusty plac oznaczony numerem hipotecznym 256 przy dawnej ulicy Szerokiej należał na początku XIX wieku do dyrektora policji Wilhelma Czarnowskiego. Po jego śmierci nieruchomość odziedziczyli małoletni synowie – Juliusz i Henryk Czarnowscy. W wyniku licytacji odbytej w Urzędzie Municypalnym dnia 7 czerwca 1825 roku, plac […]
Płocka kamienica przy ulicy Sienkiewicza 26, w której mieści się dziś Liceum Plastyczne, należała przed wojną do rodziny Altbergów. Tu 15 marca 1938 roku zmarła Paulina Altberg z domu Golde, córka Beniamina i Liby Rechli z Goldsztejnów, która była znaną działaczką charytatywną. Córka Pauliny – […]
W 1857 roku Chaim Rafał Kempner (ok. 1817-1870) otworzył w Płocku dużą księgarnię, przy której funkcjonowała także czytelnia i wypożyczalnia. Księgarnia, która zlokalizowana była przy ulicy Grodzkiej, polecała się wszystkimi nowościami w handlu księgarskim, we wszystkich gałęziach nauk, niemniej romansami, powieściami najznakomitszych tegoczesnych pisarzy, książkami szkolnymi i elementarnymi i do nabożeństwa różnych wydań i autorów, w rozmaitych oprawach lub bez takowych; dziełami duchownymi, kazaniami, dykcjonarzami we wszystkich językach; książkami dla dzieci w różnych językach, służyć mogącymi do nauki i do zabawy z obrazkami; atlasami, mapami pojedynczymi, wzorami pisma i rysunkowymi oraz różnymi haftami damskimi; nutami muzycznymi i papierami liniowanymi do nut, oraz wszelkimi materiałami piśmiennymi i książkami liniowanymi handlowymi i gospodarskimi. Przyjmowała przedpłaty na wszystkie dzieła w kraju sposobem prenumeraty wychodzące, osobom nabywającym w znaczniejszych partiach, odstępowała pewien rabat. Posiadała także biusta sławnych mężów, po cenach przystępnych.
Po śmierci Chaima Rafała koncesję na prowadzenie księgarni uzyskała jego żona Estera Fajga z Erlichów (1817-1881), córka Mosze i Lipki, która pochodziła z Lublina. Estera Fajga Kempner była także właścicielką składu materiałów aptecznych, handlowała wyrobami tabacznymi, posiadała kolekturę loterii. Jej skład nut i materiałów piśmiennych oferował klientom m. in. książki o tematyce religijnej, muzycznej, gospodarczej, papier biurowy, rysunkowy, listowy, bilety z życzeniami okolicznościowymi, pióra gęsie i stalowe, ołówki do rysowania syberyjskie, tusz chiński, farby francuskie Chenala, paryskie wzory do ołówkowych i olejnych rysunków, bilety wizytowe, sztambuchy pamiątkowe, albumy fotograficzne oraz ramki do fotografii. Od 1870 roku Estera Fajga Kempner była właścicielką nieruchomości przy ulicy Grodzkiej 16 (nr hip. 44), którą nabyła od Teodory i Jana małżonków Gerber za sumę 3000 rubli. Dzięki pożyczce z Kasy Miejskiej w 1871 roku wzniosła tu kamienicę w stylu neorenesansowym. W 1881 roku prowadzenie księgarni przejął jej syn Ludwik (Lejbusz) Kempner (1849-1908). Lejbusz był żonaty z Taubą z domu Kahan (Kon), urodzoną w 1850 roku w Płocku, z którą miał czworo dzieci: Branę Libę (wyszła za mąż za Icka Feinberga), Chaima Rafała, Nachmana i Cecylię. W 1883 roku Ludwik Kempner wybudował kamienicę przy ulicy Grodzkiej 14, gdzie przeniósł księgarnię, która istniała tu do 1914 roku. Po śmierci Estery Fajgi Kempner właścicielami nieruchomości zostali jej synowie – wspomniany Ludwik oraz Mosiek Hersz (1832-1904). W roku 1883, po wykupieniu od brata jego części, wyłącznym właścicielem został Mosiek. Po jego śmierci posesję przejęły jego córki: Salomea, Felicja, Chana Lipka, Cypra Gołda oraz Etka. W 1906 roku poszczególne udziały w nieruchomości wykupiła Etka vel Justyna Majde.
W okresie międzywojnia przy ulicy Grodzkiej 14 funkcjonował sklep z ubraniami Icka Kowadły, zakład krawiecki M. Gutkinda oraz gabinet dentystyczny Natalii Gutkind. Przy Grodzkiej 16 mieściła się z kolei pracownia kapeluszy N. Szenwic. Ostatnimi przedwojennymi właścicielkami nieruchomości przy ulicy Grodzkiej 14 były Ludwika Feinberg i Celina Daszyńska, przy Grodzkiej 16 – Justyna Majde.
Płocka historia rodziny Flatauów ma swój początek w czasach Księstwa Warszawskiego, kiedy do Płocka przybył Joachim (Nochem) Judas, kupiec pochodzący z Wielkiego Księstwa Poznańskiego, z miasteczka Gołancz. W aktach stanu cywilnego wyznania mojżeszowego miasta Płocka z roku 1814 pod datą 28 marca został zapisany akt […]
27 grudnia 1868 roku w Płocku urodził się Edward Flatau – jeden z najznakomitszych lekarzy i najwybitniejszych uczonych polskich. Edward był synem bankiera Ludwika Flataua i Anny z Heymanów. W 1886 roku ukończył ze złotym medalem płockie gimnazjum i wstąpił na wydział lekarski Uniwersytetu Moskiewskiego. […]
Lejzor Brygart urodził się 13 marca 1893 roku, jako syn Szlamy (1842-1911) i Iski z domu Fibus (1855-1918). Szlama Brygart był z zawodu rzeźnikiem. Lejzor miał młodszego brata Dawida (ur. 1894 rok), który prawdopodobnie wyemigrował do Londynu. W 1913 roku Lejzor Brygart ożenił się z Dwojrą Ides Bomzon (ur. 1889 rok; córka Izraela Abrama i Enty z domu Szrajber). Brygartowie mieli czworo dzieci: córki Ruchlę (Rushkę; 1916-Holokaust), Iskę (Irkę; 1919-Holokaust) i Chankę (1927- Holokaust) oraz syna Szmyla Szlojmę (Sam; 1920-2015 w USA).
W 1919 roku Lejzor i Dwojra Ides kupili nieruchomość przy ulicy Kwiatka 20 w Płocku i byli jej właścicielami do wybuchu wojny. Przy ulicy Kwiatka 20 w okresie międzywojnia funkcjonował sklep z naczyniami kuchennymi Hersza Szejnwalda, zakład zegarmistrzowski Moszka Klajnfelda, sklep z towarami łokciowymi Lejby Germana, skład skór Arje Kossobudzkiego. Pod adresem tym handlował ziemiopłodami Dawid Kryszek, usługi szklarskie oferował Lajzer Gabes. Według danych z 1931 roku, mieszkało tu 141 osób m.in. Basia Brombergier, Icek Lejb German, Dawid Makower, Abram Wajnsztok, Icek Majer Ejlenberg, Dawid Pencherek, Abram Majlech Bresler, Dawid Kryszek, Ryfka Ogórek, Hersz Gabes, Abram Rozenberg, Abram Chaim Albert, Szyja Dziedzic, Moszek Abram Einfeld, Abram Moszek Judicht.
Lejzor i Dwojra Ides Brygartowie byli także właścicielami znanego w Płocku sklepu z towarami kolonialnymi oraz piekarni. Można było u nich nabyć cukierki, świąteczne pierniki, ale też sobotni czulent. Ich firma mieściła się przy ulicy Kwiatka 28.
II wojnę światową i Holokaust przeżył tylko Sam Brygart. Po powrocie do Płocka znalazł zatrudnienie w spółdzielni cukierniczo-piekarskiej. Ożenił się z Frymetą Menche (1922-2016), córką pochodzącego z Gąbina kupca Chaima i Sury z Gutmanów. Sam i Frymeta wyemigrowali do USA.
Ciekawa jest historia, w jaki sposób moi rodzice przyjechali do Stanów Zjednoczonych, konkretnie zaś do Bostonu.
Dwojra Ides Bomzon, miała przyrodnią siostrę Chenę Chaję (ur. 1877), córkę Enty Szrajber z pierwszego małżeństwa z Abramem Frydmanem, który pochodził z miasta Stężyca. Pod koniec XIX wieku Chena Chaja wyszła za mąż za Icka Chaima Kellera. Zmarła w 1911 roku. Razem z mężem mieli troje dzieci, z których najstarszym był Herman Josef Keller, następnie Eugenia/Gertrude i Matthew. Icek Chaim Keller ożenił się ponownie z Esterą Rotman, z którą miał dwoje dzieci (córki Teresę i Mildred). Kellerowie wyemigrowali w 1912 i 1913 roku do Bostonu. Tu urodziło się ich trzecie dziecko (syn Paul).
Herman Keller odwiedził Płock w 1935 roku. Zamówił nagrobek dla swojej matki Chany Chai Frydman Keller oraz dla matki swojej macochy. Oczywiście odwiedził rodzinę i swoją babcię Jentę (Entę) ze Szrajberów (po pierwszym mężu Frydman, po drugim Bomzon), która kazała mu obiecać, że wróci do Płocka ze swoim najstarszym synem Nortonem Kellerem. Herman i Norton przybyli do Płocka w 1937 roku, by poświęcić nagrobki, odwiedzić rodzinę, następnie pojechali do Paryża oraz do rodziny do Anglii. Podczas podróży nakręcili film. Herman był bogatym człowiekiem i miał kamerę filmową. W czasie tej wizyty mój ojciec miał 17 lat.
Kiedy wojna się skończyła, amerykański żołnierz napisał list do Hermana w imieniu mojego ojca. Herman i jego żona Sonia wsparli finansowo moich rodziców, którzy byli przesiedleńcami, i Sam i Frymeta wyemigrowali w 1949 roku z Kaufbueren. Ja urodziłam się w Bostonie 26 sierpnia 1951 roku. Herman wysłał mojego ojca do szkoły, aby nauczył się być piekarzem, sądząc, że mój ojciec wiedział coś o tym fachu, ponieważ Lejzor był cukiernikiem. Potem mój ojciec pracował jako piekarz w Bostonie, a mama pracowała w szwalni, obcinając nitki.
W 1952 roku moi rodzice przeprowadzili się do Chicago, gdzie moja matka miała kuzynów, Morrisa i Esterę Borensteinów. Najpierw mój ojciec miał piekarnię (Albany Bakery) z partnerem, kolejnym uchodźcą z Płocka nazwiskiem Lisser i jego żoną Felą. Moja siostra Leslie urodziła się 19 czerwca 1954 roku. W końcu partnerzy sprzedali sklep, a mój ojciec kupił piekarnię Fireside Bakery. To było około 1-1/2 przecznic od Borensteinów, więc przeprowadziliśmy się do tej dzielnicy.
Zimy w Chicago są bardzo ciężkie (nie bez powodu mówi się o Wietrznym Mieście), a dla mojej matki pogoda była szczególnie trudna. Mój ojciec sprzedał sklep i 30 stycznia 1964 roku opuściliśmy Chicago (w zamieci) i udaliśmy się na zachód do Kalifornii. Mieszkaliśmy w domu najlepszego przyjaciela z dzieciństwa mojego ojca, Mońka Zielonki (Michael Zelon) i jego żony Cesi (Charlotte) przez około 2 tygodnie, aż znaleźliśmy własne mieszkanie.
Mój ojciec pracował przez krótki czas jako piekarz. Potem on i inny polski (raczej nie pochodzący z Płocka) uchodźca, Manfred (Fred) Saltzman, kupili sklep monopolowy w El Porto w Kalifornii (obecnie część Manhattan Beach w Kalifornii). Na początku lat 70. Fred przeszedł na emeryturę i ten sklep został sprzedany. Mój ojciec kupił inny sklep monopolowy, który już nazywał się Sam’s Liquor, w Lakewood w Kalifornii, więc nie musiał nawet zmieniać szyldu. Niestety, mój ojciec był ofiarą rozboju pod koniec lat 70. z powodu tego sklepu i stracił wzrok w lewym oku.
Ojciec sprzedał Sam’s Liquor w 1985 roku, kiedy miał 65 lat. Natychmiast zaczął codziennie spacerować po plaży, chodzić na siłownię, zajmować się domem, ponieważ moja matka wciąż pracowała, i był zaangażowany w wychowanie mojego syna Evana Davida McMurry’ego (z mojego pierwszego małżeństwa, urodzony 27 czerwca 1982 roku) i dzieci mojej siostry, kiedy się urodziły (Zachary Brygart Ellison, urodzony 29 lipca 1986 roku i bliźniacy Travis Buckner Ellison i Rebecca Rose Ellison, urodzeni 13 lutego 1989 roku). Samochód ojca nazywaliśmy zaś „Papa’s Taxi”.
On i moja matka, która przeszła na emeryturę w 1988 lub 1989 roku, żyli cichym i spokojnym życiem. Niestety u mojej matki po 80 roku życia zaczęła rozwijać się demencja (podobnie jak u jej siostry). Przynajmniej wtedy zaczęliśmy to zauważać. U mojego ojca rozwinęła się białaczka we wczesnych latach 90., która później przekształciła się w chłoniaka. Zdecydował, aby go nie leczyć, a 15 czerwca 2015 roku przeszedł do hospicjum domowego. Ostatnie dni były przerażające, gdy popadł w spiralę zespołu stresu pourazowego i ponownie przeżywał wojnę. Musieliśmy podawać mu środki uspokajające, żeby nie zrobił sobie krzywdy. Sam zmarł około 8:30 5 sierpnia 2015 roku. Miał zamiar żyć do 95. roku życia, i żył, nawet o 1 miesiąc i 1 dzień dłużej. Frymeta nie mogła zapamiętać, że nie żyje (po 72 latach małżeństwa). Przeżyła 6 miesięcy i 10 dni dłużej, do około 6 rano 15 lutego 2016 roku.
Sandra Brygart Rodriguez
Estera Golde-Stróżecka – wolnomyślicielka, aktywistka na rzecz praw kobiet, publicystka, działaczka polityczna i kulturalno-oświatowa, lekarka, urodziła się 1 sierpnia 1872 roku w Płocku, jako córka Beniamina i Liby Ruchli z Goldsztejnów. Jej ojciec był znanym w mieście kupcem, przemysłowcem i działaczem filantropijnym. Po ukończeniu Gimnazjum […]
