II wojna światowa przyniosła zagładę płockich Żydów. W lutym i marcu 1941 roku okupanci hitlerowscy deportowali do niemieckich obozów koncentracyjnych około 10 tys. Żydów z Płocka i pobliskich miejscowości. Z około 9 tys. osób pochodzenia żydowskiego mieszkających przed wybuchem wojny w Płocku, ocalała zaledwie garstka. […]
W 1841 roku nieruchomość o numerze hipotecznym 37 przy ulicy Grodzkiej nabył od Anny z Zawidzkich Kłobuszewskiej i Teofili z Kłobuszewskich Białkowskiej Samuel Majeran. W latach 1841-1842 Majeran wystawił na placu murowaną kamienicę. Od 1873 roku właścicielem nieruchomości był pochodzący z Lipna kupiec Lewin Zeman […]
Mój dziadek Izydor Wajcman (ur. 1867), pochodził z wielodzietnej rodziny żydowskiej związanej z Wyszogrodem. Był synem Szmula Jochima (1841-1892), syna Zelika Lewka (ur. 1794) i Ryfki z domu Eben (ur. 1796), oraz Estery Sury z Albertów (1837-1901), córki Mośka Alberta (ur. 1805) i Dwojry z domu Grosman (ur. 1808). Mosiek Albert był z zawodu kataryniarzem. Szmul Jochim Wajcman był właścicielem nieruchomości zlokalizowanej przy ulicy Rembowskiej pod numerem hipotecznym 150. Tu też mieszkał wraz z żoną oraz dziećmi: Lewkiem Moszkiem, Ryfką (ur. 1869), Fajgą (ur. 1870), Zelikiem (ur. 1873) i wspomnianym wyżej Izydorem.
Siostra mojego dziadka Ryfka Wajcman wyszła za mąż za płocczanina, kupca Moszka Arona Sadzawkę (1864-1936). Małżeństwo doczekało się siedmiorga dzieci: synów Samuela (ur. 1896), Szai (ur. 1901), Kasryela (1903-1910) oraz córek Bajli (ur.1897), Dyny (ur. 1898), Małki (1899-1918) oraz Gitli (ur. 1907). Ryfka Wajcman zginęła w Treblince, podobnie jak jej syn Samuel wraz z żoną Złatą i córką Fajgą Rachelą.
Fajga Wajcman w 1897 roku wyszła za mąż za Mojżesza Henszela. W 1904 roku wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych. Zamieszkali na nowojorskim Bronxie.
Brat dziadka – Zelik Wajcman ożenił się z Frumą Wajcman, którą poznał w kręgach studenckich na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Zelik był już wówczas związany z ruchem syjonistycznym. Fruma, która pochodziła z Białorusi, studiowała w Warszawie dentystykę. Zelik i Fruma zawarli małżeństwo w 1906 roku i wkrótce potem wyjechali do Palestyny.
Izydor Wajcman w latach 90. XIX wieku przeniósł się do Warszawy. 21 lipca 1896 roku poślubił pochodzącą z Płocka Chawę (Ewę) Żurkowską (ur. 1873).
Moja babcia Chawa była córką Cerki Wyszogród (ur. 1849) i Jakuba Mordki Żurkowskiego (ur. 1846) ze Zgierza, syna Joska i Liby z Libersztejnów. Miała dwie siostry – Libę Fajgę (ur. 1873) i Taubę Iskę (ur. 1876) oraz brata Moska Kalmana (ur. 1870). Dziadek Chawy – Szaja Wyszogród (ur. 1824) pochodził z Drobina. W 1844 roku zawarł związek małżeński Ejdlą Czerkas, córką pochodzących z Warszawy Pinkusa i Ryfki. Według informacji zawartych na łamach Kalendarza płockiego na rok przestępny 1876, Szaja Wyszogród był kupcem, zajmował się handlem zbożem oraz wełną. Był zarazem właścicielem nieruchomości położonej przy ulicy Bielskiej 3 (nr hip. 118) oraz nieruchomości przy ulicy Szerokiej 55 (nr hip. 133).
Siostra mojej babci – Tauba Iska w 1905 roku wyszła za mąż za Jakuba Puszeta. Oboje wyemigrowali po 1912 roku do Kanady.
W Warszawie przyszły na świat dzieci Chawy i Izydora Wajcmanów: Samuel (1899-1963), Józef (1902-1942) oraz bliźnięta : moja mama Estera i Marek (Mordechaj) (ur. w 1907 roku, mama zmarła w 2002 roku, Marek w 1995 roku).
Izydor Wajcman utrzymywał rodzinę pracując jako urzędnik prywatny. Rodzina mieszkała przy ulicy Świętojerskiej pod numerem 30 (dzisiaj teren Ambasady Chińskiej). Wakacje najczęściej spędzali w Otwocku, Świdrze, Krynicy, Marienbadzie lub Zakopanem. Dom rodzinny mojej mamy łączył przywiązanie do tradycji żydowskich ze świeckim wychowaniem i polską kulturą. Moja mama Estera była członkiem socjalistyczno-syjonistycznego ruchu młodzieżowego Hashomer Hatzair. Maturę otrzymała w warszawskim liceum. Ona, jej dwaj bracia Samuel i Marek, a także większość jej przyjaciół wyemigrowali do Palestyny w latach trzydziestych. Tu zawarli małżeństwo moi rodzice (mój tata Natan Scheiner urodził się w 1908 roku we Lwowie).
Józef Wajcman ukończył żydowskie Prywatne Gimnazjum Męskie Towarzystwa „Ascola” (świadectwo dojrzałości otrzymał 5 czerwca 1923 roku), następnie wstąpił na Wydział Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył 26 czerwca 1928 roku. Po odbyciu aplikantury sądowej oraz adwokackiej u mecenasa Stanisława Wyszogroda, rozpoczął pracę we własnej kancelarii przy ulicy Senatorskiej 32, gdzie zajmował się sprawami cywilnymi. Józef ożenił się z Lusią (nie znamy jej nazwiska panieńskiego), z którą miał córeczkę Joasię (ur. 1937).
Po wybuchu wojny Izydor i Ewa Wajcman zostali przesiedleni na ulicę Franciszkańską 21. Mieszkali wówczas z Mejerem Puszetem (właścicielem apteki). Był to prawdopodobnie ich ostatni adres.
Moi dziadowie Izydor i Ewa, ich syn Józef wraz z żoną Lusią oraz córeczką Joasią zginęli w Treblince.
Ewa Błyskowska, Bruksela
18 sierpnia 1920 roku wojska bolszewickie zaatakowały Płock. Do 19 sierpnia ludność cywilna miasta, w tym kobiety i dzieci, bohatersko broniła się na barykadach wraz z wojskiem, uniemożliwiając żołnierzom bolszewickiej Rosji zdobycie przyczółka mostu i przekroczenie Wisły. W obliczu niebezpieczeństwa bolszewickiego nie pozostali bierni płoccy […]
Hechaluc rozpoczął swoją działalność w Płocku w 1923 roku. Jego założycielami byli A. Kowalski, F. Fliderblum i M. Kenigsberg, w zarządzie organizacji znaleźli się także Szymon Margulin, Mojżesz Zander i A. Lejbgot. Celem organizacji była emigracja jej członków do Eretz Israel. Pomimo iż ortodoksyjne środowiska […]
Płocki oddział Poalej Syjon powstał w 1904 roku. Po rewolucji rosyjskiej w 1905 roku działalność Poalej Syjon została zakazana przez carską policję, a członkowie organizacji zeszli do podziemia. Dopiero po I wojnie światowej i utworzeniu państwa polskiego ruch ten odniósł sukces w zakładaniu oddziałów w prawie każdym mieście i miasteczku, również w Płocku.
Poalej Syjon brał czynny udział w wyborach, zarówno do władz miasta Płocka, jak i parlamentarnych. Prowadził kursy wieczorowe oraz organizował związki zawodowe, które były odpowiedzialne za strajki, w wyniku których pracodawcy musieli płacić pracownikom wyższe wynagrodzenia. W 1925 roku członkowie organizacji założyli teatr dramatyczny oraz klub sportowy o nazwie Stern. Członkowie organizacji wyróżniali się w swojej walce z antysemityzmem w latach przedwojennych i jako bojownicy antynazistowscy w czasie wojny.
Większość z nich zginęła wraz z całą społecznością żydowską podczas Holokaustu.
Bibliografia: Plotzk. A History of an Ancient Jewish Community in Poland, ed. E. Eisenberg, Tel-Aviv 1967
Alfred Jesion urodził się w Płocku 4 stycznia 1919 roku jako syn rzeźbiarza Hersza Lejzora (Hermana) (1886-1933) i Chawy z Szechtmanów. Rodzina Jesionów mieszkała w kamienicy położonej przy ulicy Nowy Rynek 4. Alfred Jesion interesował się rzeźbą od wczesnego dzieciństwa – mając 6 lat wykonał […]
Symcha Guterman urodził się w Warszawie w 1903 roku jako trzecie dziecko Mendla, uczonego talmudysty z Radzymina, i Bajli Gitli z Fiszmanów, która pochodziła z miejscowości Kozienice koło Radomia. Jej ojciec był właścicielem młyna. W czasie I wojny światowej rodzina Gutermanów przeniosła się do Płocka, […]
19 marca 1860 roku w Płocku zostało zawarte małżeństwo między Surą Łają Koryto (ur. 1840), córką pochodzącego z Sochaczewa Beniamina (1802-1877) i Tyli z Sierotów (1804-1874), a Joskiem Chaimem Fuksem (1836-1891), synem mieszkańców miasta Kutna – Lejby i Ryfki. Josek Chaim Fuks, podobnie jak jego teść Beniamin Koryto, handlował towarami kolonialnymi. Prowadzone przez nich sklepy mieściły się przy ulicy Szerokiej. Fuks był zarazem właścicielem nieruchomości położonej przy Placu Konstantynowskim (obecnie Nowy Rynek) numer hipoteczny 204B.
Sura Łaja i Josek Chaim Fuksowie mieli siedmioro dzieci: córki Tylę (1879-1939), Zysę Libę (ur. 1862), Ryfkę (ur. 1865), Bajlę Rojzę (1870-1927) i Esterę (1874-1933) oraz synów Beniamina (1877-1939) i Symchę Lejbę (1875-1940). Symcha Lejb Fuks ożenił się z Ryfką Braną z Altmanów (1883-1941), z którą miał siedmioro dzieci: synów Jakuba Szulima (ur. 1911), Izaaka Józefa (ur. 1906), Beniamina (ur. 1915) i Tobiasza (ur. 1921) oraz córki Frymetę (1908-1943), Rojzę Libę (1910-1943) i Gnanczę (ur. 1919). Bajla Rojza Fuks w roku 1908 wyszła za mąż za pochodzącego z Kutna Chaima Icka Luidora, syna Mordki Hersza i Perli Cyrli z domu Gajst. Ze związku tego urodziły się trzy córki: Tyla (ur. 1912), Zysa (ur. 1912) oraz Ryfka (ur. 1914). Najstarszy syn Symchy Lejby Fuksa i Ryfki Brany – Izaak Józef w młodym wieku związał się z ruchem syjonistycznym w Płocku. W 1933 roku poślubił Surę Branę Dach. Mając świadomość, że Europa nie jest już dla nich bezpiecznym miejscem, wyemigrowali do Izraela. W 1934 roku w Tel Avivie urodził się ich pierwszy syn Aviv (Ben Shai).
Symcha Lejb Fuks zmarł 20 maja 1940 roku. Został pobity na śmierć przez Gestapo na ulicy Kwiatka w Płocku. Jego bliscy – Tyla, Ryfka i Beniamin zginęli w Gąbinie podczas bombardowania miasta 10 września 1939 roku. Ryfka Brana Fuks z domu Altman, zmarła 1 lipca 1941 roku w Bodzentynie na atak serca podczas przesiedlenia. Rojza Liba Fuks zmarła 5 czerwca 1943 roku na dur brzuszny w getcie w Częstochowie. Podobnie jej siostra Frymeta. Icek Luidor zmarł 20 września 1942 roku na dur brzuszny w Bodzentynie.
Holokaust przeżył syn Symchy Lejby Fuksa – Jakub Szulim, który po wojnie wszedł w skład Okręgowego Komitetu Żydowskiego w Płocku (pełnił tu funkcję skarbnika) oraz był jednym z założycieli Spółdzielni Pracy Dziewiarskiej im. Gerszona Dua, która powstała w 1949 roku w budynku dawnej bożnicy przy ulicy Kwiatka 7. Jakub Szulim Fuks ożenił się z pochodzącą z Drobina Chają Surą Jakubowicz (ur. 1919), córką Dawida i Itty z Kornmelów. W 1946 roku na świat przyszła ich córka Regina, a dwa lata później syn Leonard. Na przełomie 1949 i 1950 roku rodzina Fuksów wyemigrowała do Izraela.
Fotografie ze zbiorów prywatnych Arie Fuksa. Dziękujemy!
Fotografie niezidentyfikowane:
Rodzina Zylber pochodziła ze wsi Turza Wielka (powiat płocki, gmina Brudzeń Duży). Prawdopodobnie brak perspektyw skłonił ojca rodziny – Chaima Zylbera (ur. 1871), który pracował we wsi jako robotnik, do przeniesienia się na początku lat 20. XX wieku do oddalonego o 25 kilometrów Płocka. Tu […]
