Symcha Guterman (biogram Symchy – link) urodził się 1 września 1903 roku w Warszawie, jako syn talmudysty Menachema Mendla (ur. ok. 1870) i Bajli Gitli z Fiszmanów (ur. ok. 1872). Jego matka pochodziła z zamożnej rodziny z Kozienic nad rzeką Zagożdżonką, gdzie jej ojciec – […]
Icek Nierób urodził się 1 stycznia 1925 roku w Płocku, jako syn Abrahama i Ryfki (Reginy) z Pencherków. Abraham i Ryfka byli także rodzicami Beli (ur. 1918 rok), Miriam (ur. 1920 rok), Leona (ur. 1922 rok), Tercy (siostra bliźniaczka Icka, zmarła w 1926 roku), Romy […]
19 kwietnia 2020 r. przypada 77. rocznica wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim. W związku z rocznicą, przypominamy o dwóch postaciach z regionu płockiego, których działalność związana była z gettem w Warszawie.
Pochodzący z Wyszogrodu Bronek (Boruch) Szpigel (1919–2013, na zdjęciu po prawej) był jednym z działaczy ruchu oporu w getcie warszawskim i uczestnikiem powstania, które wybuchło 19 kwietnia 1943 roku. Przed wojną należał do lewicowej organizacji Bund, przyjaźnił się z Markiem Edelmanem. Od października 1942 roku był członkiem Żydowskiej Organizacji Bojowej. W powstaniu walczył w rejonie Smoczej, Nowolipek i na Lesznie. Na Nowolipiu zdetonował jedną z dwóch min posiadanych przez bojowców.
29 kwietnia opuścił getto, od maja do października 1943 roku walczył w oddziale partyzanckim w Lasach Wyszkowskich. W czasie powstania warszawskiego przebywał na ulicy Żelaznej 64. Po wojnie mieszkał w Kanadzie.
Z historią warszawskiego getta związana jest też postać Izaaka Bernsztejna (1900-1943, na zdjęciu po lewej). Był on pochodzącym z Płocka prawnikiem, nauczycielem i publicystą. W okresie okupacji niemieckiej przebywał w getcie. Był współpracownikiem Emanuela Ringelbluma, pisał do kroniki warszawskiego getta. W Archiwum Ringelbluma znaleziono dwa eseje jego autorstwa: “Warszawa – 1941 r.” i “Kelsmski Kaznodzieja”. Bernsztejn zginął wraz z rodziną w getcie, w dokładnie nieznanych okolicznościach.
Tak pisał w swoim eseju “Głód w Warszawie”:
„… Widziałem dzisiaj czarny wóz; otwarte drzwi pozwoliły mi zobaczyć trumnę ze zwłokami. Pośpieszała za nim kobieta pozbawiona sił, szlochając do siebie. Ulica pełna ludzi, którzy na nią patrzyli i słyszeli jej płacz, zdziwiona, ale milcząca. Biegła, ciągnęła się za trumną, jak ranny ptak, a wszyscy wokół niej gapili się. Mój przyjaciel powiedział mi dzisiaj, że z ośmioosobowej rodziny jego sąsiadów pozostały tylko dwie osoby: matka i jej syn. Nie wiedział, kogo z tych dwojga wpierw zabierze głód. I chodzą tak, matka i syn, z żółtawymi, wysuszonymi ciałami, świecącymi się niczym fosfor…”
Bibliografia:
Grupińska A., Odczytanie Listy. Opowieść o powstańcach żydowskich, Kraków 2002
Przedpełski J., Stefański J., Żydzi płoccy w dziejach miasta, Płock 2012
Fragment eseju “Głód w Warszawie”: http://www.zchor.org
Dawid (Devi) Tuszyński – artysta malarz i mistrz miniatury, urodził się w Brzezinach 17 września 1914 roku (według zapisów zawartych w księdze meldunkowej dla miasta Brzezin), jako syn Icka Tuszyńskiego (ur. 1879) i pochodzącej z Płocka Sury z Bajboków (ur. 1890). Wkrótce po jego narodzinach […]
Na mocy kontraktu zawartego dnia 1 czerwca 1824 roku z Urzędem Municypalnym miasta Płocka kupiec Jakub Lewin Szenwic (ur. 1789) otrzymał w wieczystą dzierżawę plac miejski położony przy ówczesnej ulicy Nowej (nieruchomość 258 litera E) za roczny czynsz w wysokości 10 złotych. Na placu tym […]
Nasza gałąź rodziny Szeraszew pochodzi z Radziłowa i dzięki dokumentom przechowywanym w łomżyńskim oddziale Archiwum Państwowego w Białymstoku wiadomo, że w Radziłowie i okolicach Szeraszewów było wielu.
Pierwszym znanym nam z akt stanu cywilnego jest Joszka Szeraszew i dlatego jego można uznać za protoplastę rodu, chociaż wiadomo też, że jego ojcem był Lejzor (urodzony prawdopodobnie ok. 1750 roku), zaś ojcem Lejzora Herszek (urodzony prawdopodobnie ok. 1730 roku).
Joszka Szeraszew (albo Szeraśew) urodził się w Radziłowie w 1777 roku i był szynkarzem. Miał dwie żony, Girendę (1778–1827), matkę jego czterech synów: Mordechaja, Lejzora, Szemela i Jankiela, oraz Maryaszkę Klimaszewską, matkę kolejnych trojga dzieci: Abrama, Moszka i Lei. Żeniąc się z Maryaszką, Joszka był wdowcem starszym od niej o 30 lat, ona zaś panną z Radziłowa. Dokumenty podpisywał Joszka osobiście polsku, co wśród jego współczesnych wcale nie było takie częste.
Jego syn Szemel (Chemel) był solarzem, czyli zapewne handlarzem soli (ur. 1795 rok). Był żonaty z Ryfką Leybowiczówną, miał z nią czworo dzieci: Mendla i Gerszona (zmarłych w dzieciństwie) oraz Lejba (ur. 1833 rok; mojego prapradziadka) i Girendę (ur. 1837 rok).
Lejb Szemelowicz Szeraszew (1833–1908), urodzony w Radziłowie, ożenił się z Libą Gerszonsztejn (1832–1908), która według ksiąg ludności stałej miasta Płocka pochodziła z Augustowa. Mieli oni trzech synów: Abrama Chaima (ur. 1860 rok; mojego pradziadka), Jakuba Gerszona (Hersza) (ur. 1856 rok) i Szlamę Joszkę (ur. 1864 rok) – wszyscy urodzili się w Radziłowie. W latach 60. lub na początku 70. XIX wieku Lejb Szeraszew z rodziną przenieśli się z Radziłowa do Płocka. Tam (albo w Łodzi) w 1868 roku urodziła się ich córka Sara Chaja (Helena), w 1875 roku w Płocku Ruchla Łaja (zmarła bezdzietnie w 1902 roku, jako panna).
Lejb Szeraszew z rodziną wywędrował zapewne do Płocka w poszukiwaniu lepszego życia. Czy rzeczywiście okazało się ono lepsze? Zamieszkali przy ulicy Mostowej 5, a Lejb znalazł zatrudnienie jako „magazynier mostu”. W tamtym czasie na Wiśle funkcjonował most pontonowy, który rozbierano na zimę i być może nad tym właśnie złożonym mostem pieczę sprawował Lejb Szeraszew. W następnym pokoleniu rodzinnym zajęciem stało się zegarmistrzostwo. Zegarmistrzem był Jakub Gerszon, który miał zakład w kamienicy przy ulicy Kolegialnej 12. Jego brat Abram, który w latach 90. XIX wieku przeprowadził się do Łodzi, przy ulicy Andrzeja 11 prowadził tzw. agenturę – sprzedawał części do szwajcarskich zegarków i narzędzia zegarmistrzowskie. Ich siostra Sara Chaja (Helena) około 1890 roku wyszła za mąż za zegarmistrza z Płocka, Abrahama Hassyda (ur. 1868 rok). Tu urodziło się pięcioro ich dzieci: Dawid (ur. 1891 rok), Abraham Mojżesz (ur. 1892 rok), Jakub (ur. 1895 rok), Chawa (ur. 1896 rok) i Ernestyna (ur. 1899 rok). Około roku 1900 rodzina wyemigrowała do Szwajcarii, gdzie przyjęli nazwisko Gassyt i odpowiednio zeuropeizowali swoje imiona. Już w Zurichu urodziła się ich ostatnia córka, Luisa (1903–1990). Luisa nie wyszła za mąż, z zawodu była lekarką. Abraham Hassyd (Gassyt) miał zakład zegarmistrzowski w swoim domu przy Winterthurerstrasse w Zurichu. To właśnie on pomógł mojemu pradziadkowi Abramowi założyć w Łodzi ową agenturę i zapewne on dostarczał mu towar. Abram Szeraszew po przeprowadzce do Łodzi (albo i wcześniej) zmienił nazwisko na Szereszewski, a imię na Adolf. Zmarł w roku 1925. Jego żona, Helena z Frommerów, pochodziła z Krakowa (ur. 1867 rok; córka Joachima i Fanny). Zmarła w łódzkim getcie w 1941 roku i jest pochowana na cmentarzu żydowskim w Łodzi. Mieli dwie córki: Stanisławę (1896–1977) i Romę (1897–1970) oraz synka Jankiela (Jana) (ur. 1899 rok), który zmarł w kilka miesięcy po urodzeniu. Roma (moja babka) była rzeźbiarką, jedną z pierwszego rocznika studentek dopuszczonych do studiów na ASP w Krakowie, uczennicą Konstantego Laszczki.
W Płocku mieszkał Szlama Joszko, który był kupcem. Miał żonę Chaszę z domu Gombińską oraz córkę Ruchlę (ur. 1891 rok). Jakub Gerszon, najstarszy z rodzeństwa, także pozostał w Płocku. W 1881 roku ożenił się z Gołdą Dwojrą Kalmus i miał z nią 12 dzieci: Ryfkę Chaję (ur. 1883 rok), Szyję Pinkusa (ur. 1884 rok), Icka (ur. 1887 rok), Nechemię (1888–1903), Ruchlę (1889–1903), Dawida (ur. 1891 rok), Mariem (ur. 1892 rok), Józefa (ur. 1893 rok), Esterę (ur. 1895 rok), Maszę (ur. 1896 rok), Arona (1897–1900) i Leę (ur. 1901 rok).
Józef Szeraszew prowadził w latach 30. XX wieku ojcowski zakład zegarmistrzowski przy ulicy Kolegialnej 12. Ożenił się z Bronisławą Grabman i miał z nią syna Abrama (ur. 1931 rok).
Dawid ożenił się z Heną Lindner z Warszawy.
Mariem wyszła za mąż za Mojżesza Holcmana i miała córkę Gabrysię (ur. 1930 rok), oraz synka Eveza (ur. 1936 rok) [więcej o rodzinie Holcmanów – link]. Wszyscy czworo zginęli w Holokauście. Prawdopodobnie ich los podzieliły inne dzieci, wnuki i prawnuki Liby i Lejba Szeraszewów, ale nic bliższego na ich temat nie wiadomo.
Wojnę przeżyły obie córki Abrama (Adolfa) Szeraszewa (Szereszewskiego). Obie ukrywały się „na aryjskich papierach”, moja babka Roma – razem z mężem i synem. Przeżyły też dzieci Heleny (Sary Chai) Szereszewskiej w Szwajcarii. Ona sama zmarła w 1940 roku. Część jej potomków mieszka nadal w Szwajcarii, inni w Kanadzie.
Tekst: Urszula Grabowska
Fotografie pochodzą ze zbiorów prywatnych Urszuli Grabowskiej.
Fiszel Zylberberg (1909-1942), grafik i malarz, był synem handlarza Wolfa Zeliga i Heny Ruchli z Nordenbergów. Mając 16 lat wyjechał do Warszawy, gdzie prywatnie uczył się rysunku. Od 1930 roku studiował jako wolny słuchacz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie był uczniem Władysława Skoczylasa, Felicjana […]
Nusen vel Natan Korzeń urodził się 17 kwietnia 1895 roku w Płocku, jako syn Szlamy Majera i Ruchli Łai ze Szczawińskich. Natan Korzeń, członek młodej grupy polskich malarzy, uznawany był za jednego z najważniejszych żydowskich artystów w Polsce. Członkowie jego rodziny w Płocku byli zaangażowani […]
Na JewishPlock.eu pojawił się właśnie niezwykły film z 1937 roku autorstwa Józefa Hermana oraz Nortona Kellerów, który Fundacja Nobiscum otrzymała dzięki uprzejmości Susan Keller Mouckley, Sandry Brygart Rodriguez oraz Arieh Bomzona. Film został zdigitalizowany przez Instytut Yad Vashem na przełomie stycznia i lutego tego roku i przedstawia nie tylko sceny z ówczesnego Płocka, ale także członków rodzin Brygartów, Bomzonów, Kellerów, Rotmanów, Cynamonów i Ejzenmanów. Warto zwrócić też uwagę na muzykę grupy Sztetl, która, choć wykonywana i nagrana współcześnie, wywodzi się z tradycyjnej muzyki żydowskiej międzywojnia.
Film po raz pierwszy zaprezentowaliśmy w Płockiej Galerii Sztuki podczas premiery książki “Tema. Wspomnienia z czasów Zagłady” 1 marca, a teraz dostępny jest na stronie, opatrzony obszernym komentarzem autorstwa Arieh Bomzona: https://jewishplock.eu/film1937/
Jednocześnie publikujemy efekty kwerendy prowadzonej od września 2019 roku przez Gabrielę Nowak-Dabrowską w ramach projektu “Pamięć. Płock 1939”. To przeszło 6200 imion, nazwisk i innych informacji o członkach płockiej społeczności żydowskiej pochodzących z dokumentów archiwalnych z jesieni 1939 roku. Ta monumentalna praca jest pierwszym, ale nie ostatnim etapem projektu “Pamięć. Płock 1939” realizowanego przez Fundację Nobiscum.
Więcej informacji o projekcie a także tabela z informacjami ustalonymi w efekcie kwerendy: https://jewishplock.eu/pamiec-plock1939/
Nocą z 20 na 21 lutego 1941 roku Niemcy rozpoczęli akcję wysiedlania Żydów z Płocka. Rankiem 21 lutego przystąpiono do koncentracji ludności żydowskiej na ulicy Kwiatka oraz na odcinku pomiędzy synagogą a ulicą Bielską: „…od czwartej rano we wszystkich mieszkaniach paliło się światło. Ścisk na […]
