Feliks Tuszyński – artysta malarz i miniaturzysta, był synem Icka i Sury z Bajboków. Urodził się 19 lipca 1921 roku w Płocku. W okresie okupacji hitlerowskiej przebywał w getcie w Łodzi, następnie w obozie w Oświęcimiu. W 1944 roku został wywieziony do Braubschwelg, następnie do […]
Najstarsza wzmianka dotycząca rodziny Sadzawka w Płocku pochodzi z 1810 roku – 22 czerwca w Notariacie Płockim został zawarty kontrakt kupna sprzedaży część nieruchomości położonej przy ulicy Synagogalnej (numer hipoteczny 39) między Józefem Markusem Poznerem a Józefem Sadzawką (wówczas jeszcze Józefem Mośkowiczem). Drugą część nieruchomości […]
Jehuda Lejb Margolies (1787-1811) – syn Aszera Zeliga, był rabinem, który na przełomie XVIII i XIX wieku kierował życiem duchowym płockiej gminy żydowskiej. Przed 1793 rokiem pełnił funkcję rabina w Szczebrzeszynie, Włocławku i Bodzanowie. Był związany z Płockiem w okresie od 1798 do 1805 roku. Uchodził za światłego przeciwnika chasydów, żywo interesował się ruchem oświeceniowym, którego propagatorem był Mojżesz Mendelsohn. Zasłynął jako autor dwóch dzieł: ,,Or Olam“ i “Pri-Twuah”, które wyróżniały się spośród ówczesnej literatury rabinicznej śmiałym postawieniem zagadnienia wiary i wiedzy. Jak pisze I. Schipper w książce „Siedemset lat gminy żydowskiej w Płocku”, w „Or Olam“ Margolies postawił sobie za cel zachęcenie Żydów do studiowania nauk przyrodniczych. Zadanie, do którego potrzebna była naówczas niemała odwaga, biorąc pod uwagę wrogie nastawienie ówczesnych rabinów do wszystkiego, co wkraczało w zakres nauk świeckich. W pracy Margoliesa znalazły się wywody o chemii, anatomii i fizjologii oraz jego uwagi i rozważania w związku z odkryciem Ameryki, które uważał za przełomowy fakt w dziejach rozwoju nauk przyrodniczych. Jego dzieło wywarło ogromne wrażenie, o czym świadczy fakt, że w latach 1777-1783 doczekało się ono aż trzech wydań. Margolies piętnował także rządy wielmoży kahalnych, którzy korzyli się przed magnaterią polską i jednocześnie uciskali biedotę żydowską. Niepokojem napawało go szerzenie się chasydyzmu w Polsce. Reprezentował płocką gminę podczas zjazdów kahałów żydowskich – przedstawiał różne propozycje w kwestii praw Żydów dotyczących podatku koszernego czy służby wojskowej. W latach 1805-1811 pełnił funkcję rabina Frankfurtu nad Odrą. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Słubicach.
Maurycy Markusfeld (1849-1900) – adwokat przysięgły w Płocku w latach 1889-1900. Był synem cenionego doktora medycyny i pierwszego lekarza szpitala św. Walentego w Kutnie w latach 1844-1850 Samuela Stanisława Markusfelda (1810-1880) oraz Emilii z Lewensztajnów. Maurycy Markusfeld był absolwentem Wydziału Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Stanowisko […]
Beniamin Koryto (ur. 1802, Sochaczew) i Tyla z domu Sierota (ur. 1804, Służewo) byli pierwszymi przedstawicielami rodziny Koryto, którzy osiedlili się w Płocku (więcej na temat rodziny Koryto: link ). Jeden z ich synów – Izrael (ur. 1847) poślubił Gitlę Taubę z domu Szmiga (ur. […]
Maksymilian Eljowicz (1890-1942) – artysta malarz, urodził się w Raciążu jako syn rzemieślnika Chaima Pinkasa. Na początku XX wieku jego rodzina przeniosła się do Płocka. Tu Maksymilian podjął naukę, następnie pracę w zakładzie zegarmistrzowskim. Ponieważ od najmłodszych lat przejawiał wybitne zdolności do malarstwa i rysunku, rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, pod kierunkiem Stanisława Lenca. Edukację artystyczną kontynuował w Paryżu i Monachium. Swoje prace wystawiał w Warszawie i Płocku, m.in. podczas Wystawy Sztuki Płocczan w KAP-ie w 1932 roku. Malował portrety, pejzaże, akty i martwe natury. Istotną rolę w jego malarstwie odgrywała barwa. Był wykładowcą na Kursach Rysunku i Malarstwa w Warszawie, które działały przy Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych. Zajmował się także dekoracją wnętrz i witryn sklepowych. Jego przyjaciółmi byli Icchok Lejb Perec oraz Noach Dawidsohn. W okresie okupacji Maksymilian Eljowicz przebywał w warszawskim getcie. Wraz z żoną Stefanią z Frendlerów (ur. 1898) i synem został zamordowany w Treblince. Jego prace znajdują się m.in. w Towarzystwie Naukowym Płockim, Muzeum Diecezjalnym w Płocku oraz Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma w Warszawie.
Bibliografia:
Askanas K., Sztuka Płocka, Płock 1991
Mórawski K., Kartki z dziejów Żydów warszawskich, Warszawa 1993
Przedpełski J., Stefański J., Żydzi płoccy w dziejach miasta, Płock 2012
Dr Roman (Rywen) Pakuła był synem Mojżesza Arona i Enty, w Płocku rodzina mieszkała przy ul. Grodzkiej 4. Poniżej publikujemy dwa teksty poświęcone postaci tego niezwykłego płocczanina i cenionego naukowca. Doktor Roman Pakuła – rys biograficzny przygotowany przez współpracowników z Wydziału Mikrobiologii na Uniwersytecie w […]
Jakub Zysman (1861-1926) – lekarz i społecznik, zwany „doktorem Judymem z Klimontowa”, urodził się w Zakroczymiu jako syn Hersza Bera Zysmana i Łai z Przysucherów. W latach 70. XIX wieku jego rodzina przeniosła się do Płocka. Jakub miał dziewięcioro rodzeństwa: braci Chaima (ur. 1862), Majera […]
Symcha Guterman (biogram Symchy – link) urodził się 1 września 1903 roku w Warszawie, jako syn talmudysty Menachema Mendla (ur. ok. 1870) i Bajli Gitli z Fiszmanów (ur. ok. 1872). Jego matka pochodziła z zamożnej rodziny z Kozienic nad rzeką Zagożdżonką, gdzie jej ojciec – Berek Fiszman (ur. 1831) posiadał młyn. Gutermanowie byli wielodzietną (prócz Symchy dziećmi Menachema Mendla i Bajli Gitli byli: Jankiel, Szlomo, Idka, Chaja, Mindla i Sara), kochającą, ciepłą i solidarną rodziną, w której panowała atmosfera miłości i oddania. W czasie I wojny światowej przenieśli się do Płocka, gdzie mieszkał brat Menachema Mendla – Rachmil (ur. 1875), który zawodowo zajmował się wyrobem koszyków (jego firma była zarejestrowana przy ulicy Szerokiej pod numerem 57). Symcha Guterman, po odbyciu służby w piechocie Wojska Polskiego, założył w Płocku warsztat trykotarski, w którym pracowała również jego matka i siostry. W 1930 roku był jednym ze współzałożycieli płockiego oddziału organizacji Frajhajt. Jako członek jej zarządu, stał się znanym w mieście aktywistą w zakresie działalności kulturalno-oświatowej.
W 1933 roku Symcha ożenił się z płocczanką Ewą Alterowicz (ur. 1908), córką Jakuba (1844–1919) i Nechy z Tyszmanów (ur. 1858). Rodzina matki Ewy pochodziła z Płońska. Ojcem Nechy był krawiec Nuchem Tyszman (ur. ok. 1834), matką Frajdla z Szostaków (ur. ok. 1832). Necha wyszła za mąż za pochodzącego ze wsi Młotkowo Jakuba w 1885 roku. Młodzi małżonkowie zamieszkali w Płocku przy ulicy Jerozolimskiej, a w 1886 roku urodził się ich pierwszy syn Pinkus. Necha i Jakub byli zarazem rodzicami Icka Szlamy (ur. 1892), Mojżesza (ur. 1895), Eliasza (ur. 1898), Sury (1889–1905) i Czarnej (ur. 1896). W okresie dwudziestolecia międzywojennego Icek Szlama Alterowicz pracował w Płocku jako drukarz, Eliasz Alterowicz – jako krawiec (wraz z żoną Tyszlą i córkami Chaną i Fradel mieszkał przy ulicy Kwiatka 59), Icek Szlama Alterowicz, żonaty z Gitlą z Cynamonów (ich dziećmi byli Abram Hersz i Barbara Miriam), z zawodu był zecerem. Czarna Alterowicz w 1927 roku wyszła za mąż za pochodzącego z Gostynina krawca Joska Jesiona.
Ewa Guterman utrzymywała się z krawiectwa. Wraz z Symchą i urodzonym w roku 1935 synem Jakubem mieszkali w parterowym domu u wylotu ulicy Sienkiewicza, nieopodal seminarium duchownego. Naprzeciwko mieszkali krewni ze strony Ewy: pochodząca z Kosemina Szajna Fuks z domu Alterowicz (ur. 1858) z córką Małką (ur. 1889) i jej dziećmi z pierwszego małżeństwa z Dawidem Józefem Chuczerem – Chaną Łają (Lodką) (ur. 1920) i Ickiem (ur. 1914) oraz dziećmi z drugiego małżeństwa – Jakubem Grosmanem (ur. 1928) i Sarą Grosman (ur. 1930).
Symcha Guterman poległ w powstaniu warszawskim 1 sierpnia 1944 roku. Pozostawił cenny pamiętnik, w którym spisał okupacyjne losy płockich Żydów. Ewa Guterman, która po wojnie wyszła za mąż za Szlomo Chaima Grzebienia, w latach 1945–1949 była członkinią zarządu Komitetu Żydowskiego w Płocku. W 1950 roku wyemigrowała z mężem i synem do Izraela. Jakub Guterman – artysta malarz i ilustrator, który jest członkiem kibucu Haogen, utrzymuje stały kontakt z Polską i często odwiedza rodzinne miasto, darząc je ogromnym sentymentem. II wojnę światową przeżyła także Lodka Chuczer, która była dla Jakuba Gutermana „drugą matką”. W 1950 roku wraz z mężem Felkiem wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych.
Zdjęcia ze zbiorów prywatnych Jakuba Gutermana:
Zofia Pakuła z domu Graubart była córką Abrama Nusena vel Natana (ur. 1886) i Chaji (ur. 1891). Miała starszą siostrę Jadwigę (ur. 1918). Rodzina Graubardów mieszkała przy ulicy Sienkiewicza 8. Natan Graubard był kupcem zbożowym, właścicielem składu nasion oraz nieruchomości przy ulicy Kwiatka 42. O […]
