Tag: Żydowski Płock

Roza Holcman

Roza Holcman

Roza Holcman (ur. 1910), córka Lejby (1886-1930) i Lizy Lei z Rozenbergów (1888-1975), była pierwszą w Płocku kobietą – adwokatem. W 1934 roku ukończyła prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Praktykę przygotowującą do zawodu prawniczego odbyła u Kazimierza Mayznera (1883-1951) – znanego płockiego prawnika i działacza społeczno-kulturalnego. […]

Ulica Synagogalna

Ulica Synagogalna

Ulica Synagogalna to jedna z ulic tworzących dawną dzielnicę żydowską w Płocku. Zawdzięcza swoją nazwę nieistniejącemu już dziś budynkowi głównej synagogi gminnej zlokalizowanej na placu między ulicą Synagogalną i Tylną, na działce oznaczonej numerem hipotecznym 32 (więcej o synagodze można przeczytać tu: https://jewishplock.eu/wielka-synagoga/). Synagoga stanowiła […]

Adam Neuman-Nowicki

Adam Neuman-Nowicki

Adam Neuman-Nowicki urodził się 23 września 1925 roku w Płocku, jako syn Mosze Szlomo Neumana (1893-1942; syn Jehudy Lejba i Leji z Niedźwiedziów) oraz Frymety z Goldkindów (1894-1942; córka Abrama i Temy). Jego rodzina należała do aktywnych, zasymilowanych członków żydowskiego społeczeństwa płockiego. Mosze Szlomo Neuman był buchalterem w fabryce maszyn rolniczych Marguliesa, następnie prowadził kolekturę loterii państwowej przy ulicy Sienkiewicza 34, potem przy ulicy Kolegialnej 3 w domu Rajcha.

Adam urodził się w kamienicy przy ulicy Sienkiewicza 33 (obecnie numer 51) w domu Pszenicy. Tam też spędził pierwsze lata swojego dzieciństwa. Jako dziecko pobierał nauki prywatne w domu (jego nauczycielem był Jechiel Meir Krawec), następnie uczęszczał do szkoły ćwiczeń (Ćwiczeniówki), potem do prywatnej szkoły Waśniewskiej i Szczycińskiej przy ulicy Kolegialnej 20. Mając 10 lat wstąpił do organizacji syjonistycznej Akiba. Był także aktywnym członkiem klubu sportowego Makabi – zapalonym pływakiem, kajakarzem, gimnastykiem, łyżwiarzem, kolarzem i lekkoatletą.

Dziadkowie moi, ortodoksyjni Żydzi (pamiętam ich z długimi siwymi brodami), przestrzegający skrupulatnie wszelkich przepisów religijnych, spełniali poważne role w synagodze. Mało pamiętam mego dziadka Lejba Nejmana, bo wyprowadził się z babcią do Warszawy. Wiem tylko z opowiadań, że jeszcze gdy mieszkał w Płocku, zajmował się skupem zboża od okolicznych rolników. Był wysokim przystojnym mężczyzną z równo przystrzyżoną brodą, zawsze schludnie ubrany. Słynął z bardzo donośnego pięknego głosu, co było rodzinne, bo także wujek Benjamin i ciotka Estera ślicznie śpiewali. Toteż dziadek, jak również później mój wujek, często pełnili rolę kantora.

Jeszcze mniej wiem o dziadkach ze strony mamy, z rodziny Goldkindów. Pamiętam, że dziadek pracował jako kuśnierz i w jego mieszkaniu przy Szerokiej, przesiąkniętym zapachem skór, zawsze stały futra naciągnięte na dużych deskach. Babka Goldkindowa ciągle chorowała i w ostatnich latach życia była przykuta do łóżka. Sądzono, że to z powodu jej starości, dziś domyślam się, że cierpiała na Alzheimera.

Dziadkowie z obu stron byli pobożnymi Żydami, skrupulatnie przestrzegającymi wszelkich praw i przepisów religijnych. Natomiast moich rodziców, jak też większość zasymilowanego płockiego żydostwa można nazwać Żydami tradycyjnymi. Modyfikowali oni religijne nakazy, dostosowując je do nowoczesnych warunków życia; ojciec nie nosił ani jarmułki, ani też nie miał brody. W domu mówiło się po polsku za wyjątkiem sytuacji, w których rodzice nie chcieli, abyśmy z bratem rozumieli ich rozmowę. Niemniej jednak szanowali stare obyczaje. Prowadzili koszerną kuchnię i obchodzili żydowskie święta, podczas których nie pracowali i nie posyłali nas do szkoły.

Moja mama była bardzo ładną kobietą, nie należała jednak do najsilniejszych. Była typowo żydowską żoną i matką. Zajmowała się domem i wychowaniem dwóch synów. Na kilka lat przed wojną nastały dla naszej rodziny ciężkie czasy i mamusia musiała włączyć się do pracy zarobkowej. Zaczęła od tego, że wynajmowała umeblowane pokoje naszego mieszkania na Kolegialnej 4, gdzie się przeprowadziliśmy, gdy miałem 7-8 lat. Kamienica ta należała do rodziny Płońskierów.

Nasz „hotel” bardzo skromnie rozpoczął działalność, ale z czasem rozwinął się i podwoił liczbę pokoi. Naszymi gośćmi bywali przeważnie kupcy lub wojażerowie – czyli przedstawiciele różnych firm, którzy przyjeżdżali do Płocka prezentować swoje produkty. Tajemnicą naszego sukcesu była przede wszystkim czystość pokoi, każdorazowa zmiana pościeli, przyjemna obsługa i bardzo smaczne wyżywienie. Nasi goście przeważnie stołowali się u nas, aczkolwiek niektórzy przychodzili tylko na obiady. Wśród nich pamiętam mecenasa Klinkowsztejna i pana Szylita. Mama osobiście zajmowała się gotowaniem, mając do pomocy kucharkę oraz pokojówkę do sprzątania. W mojej pamięci utkwili mi niecodzienni goście. Był to żydowski zespół teatralny Idy Kamińskiej, a innym razem Loli Folman…

Z dużej rodziny Adama Neumana-Nowickiego II wojnę światową przeżył tylko on i jego brat Henryk. Swoje przeżycia Adam opisał w książce zatytułowanej „Walka o życie”, która w Polsce ukazała się w roku 2008.

W 1946 roku Adam Neuman-Nowicki ożenił się z Ilonką Rappel (1919-1997), córką Adolfa i Gustawy z Szechtmanów. Jej rodzina pochodziła z Płocka. W 1947 roku urodziła się ich córka Ania. Adam ukończył wieczorową szkołę średnią, a po przeprowadzce do Warszawy w 1951 roku i zrobieniu matury – Szkołę Główną Planowania i Statystyki (kierunek – ekonomia). Równocześnie nauczył się techniki rentgenowskiej. W 1957 roku wraz z rodziną wyemigrował do Izraela. W 1963 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Przez 24 lata pracował w szpitalu w Nowym Jorku, gdzie szybko awansował i został kierownikiem oddziału radiologii. W roku 1987 ze względu na stan zdrowia przeszedł na emeryturę i po kilku latach przeniósł się na Florydę.

Córka Adama – Ania, ukończyła Brooklyn College w Nowym Jorku, następnie stomatologię na uniwersytecie w Bostonie. Po wyjściu za mąż osiedliła się w Izraelu, gdzie praktykowała jako dentysta dziecięcy. Jej mąż Yoram Alperin był członkiem Izraelskiej Filharmonii w Tel Awiwie. Wnuk Doron także został muzykiem (ukończył Akademię Muzyczną w Tel Awiwie, potem w Salzburgu). Wnuczka Sigal studiowala media i zarządzanie.

W roku 1997 podczas operacji serca zmarła Ilonka Neuman. W następnym roku Adam poślubił Paulę Singer. Ojciec Pauli – Natan Gutman, pochodził z Płocka.

Brat Adama – Henryk, ukończył studia na Uniwersytecie Wrocławskim, następnie otrzymał stanowisko kierownika laboratorium w Warszawie, później działu badań materiałów w Instytucie Lotnictwa na Okęciu. Po sześciu latach przeniósł się do Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN na stanowisko adiunkta. W 1959 został mianowany dyrektorem Zespołu Zastosowań Izotopów w biurze pełnomocnika rządu do spraw energii atomowej, na którym to stanowisku pracował do roku 1968. Reprezentował Polskę na wielu międzynarodowych konferencjach naukowych. W 1969 roku wyemigrował wraz z rodziną do Stanów Zjednoczonych. Jego żona Halina z domu Bromberger podczas wojny brała czynny udział w walce podziemnej z Niemcami. Została ranna podczas powstania warszawskiego. W Stanach osiedlili się w Austin w Teksasie. Henryk Neuman otrzymał stanowisko wyższego pracownika naukowego w laboratorium reaktora jądrowego tamtejszego uniwersytetu. Po 15 latach pracy przeszedł na emeryturę. W okresie swojej kariery naukowej napisał i przetłumaczył trzy książki oraz opublikował ponad trzydzieści prac w pismach naukowych różnych krajów.

Tekst na podstawie książki Adama Neumana-Nowickiego „Walka o życie”, Ciechocinek 2008.

Adam Neuman-Nowicki, zdjęcie z archiwum rodzinnego Anat Alperin
Adam Neuman-Nowicki, zdjęcie z archiwum rodzinnego Anat Alperin
Zduńska 13a (Przytułek dla Starców i Kalek wyznania mojżeszowego im. małżonków Flatau)

Zduńska 13a (Przytułek dla Starców i Kalek wyznania mojżeszowego im. małżonków Flatau)

Baszta obronna przy ulicy Zduńskiej 13a stanowi pozostałość średniowiecznych obwarowań miasta. W XVIII wieku została przebudowana na dom mieszkalny. Nieruchomość na przestrzeni XIX wieku wielokrotnie zmieniała właścicieli. W 1890 roku nabył ją od Daniela i Emilii z Bytnerów małżonków Kolbe Moryc Safian za kwotę 12000 […]

Rodzina Holcman

Rodzina Holcman

Na początku lat 30. XX wieku rodzina Holcman mieszkała przy ulicy Kolegialnej 4 w domu Rafała Płońskiera. Moszek Holcman (ur. 1890), syn Joska i Fajgi z domu Zelkman, pochodził z Czerwińska nad Wisłą. Z zawodu był handlowcem. Jego żoną była Marjem z domu Szeraszew (ur. […]

Z historii kamienicy przy ulicy Józefa Kwiatka 11

Z historii kamienicy przy ulicy Józefa Kwiatka 11

Plac oznaczony numerem hipotecznym 75 i 76, na którym stoi obecna kamienica, został wydzierżawiony przez Urząd Municypalny Miasta Płocka Józefowi Markusowi Poznerowi dnia 15 października 1821 roku. Józef Markus Pozner (ok.1763–1844) był kupcem w branży sukienniczej oraz właścicielem szynku. Należały do niego m.in. nieruchomości położone na placu oznaczonym numerem hipotecznym 175 przy ulicy Więziennej, przy ulicy Jerozolimskiej pod numerem 3 oraz przy ulicy Ostatniej pod numerem 206. Pozner czynnie angażował się w życie płockiej gminy żydowskiej, pełniąc wraz z Lewinem Nissonem funkcję starszego kahału. Na placu przy ówczesnej ulicy Nowej, za który miał wnosić roczną opłatę do kasy miejskiej w wysokości 7 złotych, wystawił jednopiętrowy murowany dom.

Kolejnym właścicielem nieruchomości był kupiec Samuel Consohn Poznersohn (ok. 1781–1865), który nabył ją na publicznej sprzedaży w drodze postępowania egzekucyjnego, mającego na celu sprzedaż dóbr Józefa Markusa Poznera za kwotę 20 050 złotych, podług wyroku adjudykacyjnego Trybunału Cywilnego Płockiego z 1834 roku.

Na mocy wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 lipca 1839 roku, właścicielem 1/4 części nieruchomości został Chaim Majer Poznersohn, który w 1842 roku sprzedał swoją własność Natanowi Poznersohnowi. Na mocy kontraktu kupna sprzedaży zawartego 11 grudnia 1862 roku Natan Poznersohn nabył część nieruchomości należącą do Samuela Consohna Poznersohna za kwotę 30 000 złotych. 1/3 część nieruchomości sprzedał następnie Samsonowi Poznersohnowi, zaś 2/3 części nieruchomości Fajdze Rejchsztajn. Fajga odkupiła od Samsona Poznersohna jego część za sumę 4750 rubli, stając się jej jedyną właścicielką.

Według danych z roku 1878 na placu oznaczonym numerem hipotecznym 75 i 76 oprócz murowanego domu frontowego krytego dachówką, z przybudówką, stały dwie drewniane szopy, ustępy, stajnia oraz spichrz.

Na terenie posesji w latach 70. XIX wieku mieścił się skład hurtowy towarów łokciowych pod firmą Lewenberg i Makower.

W 1900 roku nieruchomość nabyli Grojnem i Sura Fajga małżonkowie Dejcz. Na mocy aktu kupna sprzedaży z dnia 4 marca 1905 roku, nieruchomość kupili Icek Gutman (ur. w 1861 roku w Przasnyszu, syn Abrama i Ryfki Ruchli) i Szajndla Ruchla (ur. w 1866 roku w Zakroczymiu, córka Icka Szai i Sury Lask) małżonkowie Ostrower. Ich syn Samuel Józef Ostrower (1888–1933) był znanym i cenionym w okresie dwudziestolecia międzywojennego płockim fotografem.

W 1908 roku właścicielami nieruchomości zostali Izrael Boruch (ur. 1871, syn Wulfa i Bruchy z Makowerów) oraz Sura (ur. 1880) małżonkowie Cymbel. W spadku po swym ojcu całą jego współwłasność tej nieruchomości odziedziczyli: Ita Rajzel z Cymbelów, Ruchla z Cymbelów Kowal, Łaja z Cymbelów Szpigel, Chana z Cymbelów Czarnobroda, Hena Cymbel, Dawid Cymbel i Beniamin Cymbel. Aż do wybuchu wojny nieruchomość stanowiła własność rodziny Cymbel.

Na początku lat 30. XX wieku przy ulicy Kwiatka 11 mieszkali wraz z rodzinami m.in.: Fajga Zygier, Kałma Grosman, Mordcha Kogut, Herszek Ajzenmen, Majer Jakubowicz, Abram Jeger, Fajwel Chudy, Szmul Krojn, Mendel Widawski, Szmul Michalis, Jakub Kowal, Hersz Turzanowski, Abram Ide Gajzler, Frajda Stupaj, Mojsze Morgensztern, Ela Baran, Sura Hendel Zając, Sura Kalmus, Josek Zyslander, Chaim Ber, Bajla Prusak, Brucha Lewin, Lejbusz Karasiewicz, Chuna Rozenberg, Chana Fajga Goldsztejn, Hersz Jojne Kohn, Abram Chaim Bri oraz Aron Aronzon.

Przed wybuchem II wojny światowej funkcjonował tu zakład czapnika Hermana Turzanowskiego oraz szewca Stanisława Zielińskiego.

 

Fragment planu domu numer 75 i 76 w Mieście Wojewódzkim Płocku (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Kartografika z innych oddziałów AGAD, sygn. 85), JewishPlock.eu
Fragment planu domu numer 75 i 76 w Mieście Wojewódzkim Płocku (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Kartografika z innych oddziałów AGAD, sygn. 85)

 

Reklama prasowa Składu Hurtowego Towarów Łokciowych Lewenberga i Makowera, JewishPlock.eu
Reklama prasowa Składu Hurtowego Towarów Łokciowych Lewenberga i Makowera

 

Kamienica przy ulicy Kwiatka 11 (fot. P. Dąbrowski), JewishPlock.eu
Kamienica przy ulicy Kwiatka 11 (fot. P. Dąbrowski)
Aniela Oberfeld

Aniela Oberfeld

Aniela Oberfeld urodziła się w 1900 roku jako córka Rudolfa (1859-1933) i Franciszki z Bersztajnów (ur. 1875). Jej ojciec był znanym w Płocku prawnikiem i działaczem oświatowym, matka – pedagogiem i działaczką społeczną. Rodzina Oberfeldów mieszkała w kamienicy przy dawnej ulicy Dobrzyńskiej (obecnie Kazimierza Wielkiego) […]

Pamięć o Żydach wyszogrodzkich

Pamięć o Żydach wyszogrodzkich

Przy ulicy Niepodległości w Wyszogrodzie znajduje się cmentarz żydowski założony w pierwszej połowie XIX wieku. W czasie II wojny światowej został całkowicie zdewastowany przez Niemców, którzy wykorzystali nagrobki do utwardzania dróg i budowy chodników. Po wojnie wzniesiono tu pomnik upamiętniający ofiary Holokaustu. Wyryto na nim […]

Kamienica przy Starym Rynku 17

Kamienica przy Starym Rynku 17

Kamienica barokowa, w typie związanym z kręgiem północnym, powstała w 3. ćwierci XVII wieku. Od 1850 roku właścicielem nieruchomości był kupiec zbożowy Ojzer Lewita. W latach 1852-1855 i 1857-1862 próbował sprzedać swoją własność Radcy Honorowemu i Nadzorcy Więzienia Płockiego Szymonowi Dzierzgowskiemu. W roku 1862 nieruchomość kupili małżonkowie Jakub i Chawa z Finkensztejnów Grubman. W 1891 roku w spadku po rodzicach posesję odziedziczyły ich dzieci, w tym córka Rozalia z Grubmanów Kapłan, od 1904 roku jedyna właścicielka. W 1920 roku kamienicę nabył Mordka Bol.

Na terenie nieruchomości mieściła się siedziba prywatnej 4-klasowej szkoły żeńskiej Gołdy Tasiemki (Wolfsdorf), absolwentki 7-klasowej żydowskiej szkoły żeńskiej Emilii Perkal w Warszawie. Szkoła realizowała program nauk odpowiadający rządowym progimnazjom żeńskim. Placówka cieszyła się dużym powodzeniem w środowisku płockim, uczęszczało do niej ok. 60 dziewcząt.

Synem Ojzera i Dwojry Amalii z Funkiensztajnów był Gustaw (Gerszon) Lewita (1852-1889) – kompozytor i pianista światowej sławy. W latach 1872–1874 Gustaw Lewita kształcił się w grze na fortepianie w Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Był członkiem orkiestry Pas de Loup w Paryżu. W latach 1879–1880 Lewita był profesorem gry na fortepianie w Instytucie Muzycznym Apolinarego Kątskiego w Warszawie. W 1880 r. wyjechał na tournée koncertowe do Francji. Odbył także tournée koncertowe po Stanach Zjednoczonych i Ameryce Łacińskiej. W 1882 roku osiadł w Paryżu. Zdobył sławę jako wykonawca utworów Fryderyka Chopina i Roberta Schumanna.

 

Bibliografia:

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, oprac. D. Zaremba (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Płocku)
Nowak G. Żydowskie szkolnictwo w Płocku w latach 1865-1914 w świetle źródeł archiwalnych, “Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku” t. 20 (2016), s. 182-198.
Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe “Frajhajt”

Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe “Frajhajt”

16 listopada 1930 roku został założony w Płocku oddział Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego “Frajhajt” w Polsce. Założycielami oddziału byli Mojżesz Zander (ur. 1905), Toba Nasielska (ur. 1908), Lejb Licht (ur. 1909), Symcha Guterman (ur. 1903) oraz Szlama Lipner (ur. 1906). Organizacja miała charakter socjaldemokratyczny, była związana z […]


error: