Płocka historia rodziny Flatauów ma swój początek w czasach Księstwa Warszawskiego, kiedy do Płocka przybył Joachim (Nochem) Judas, kupiec pochodzący z Wielkiego Księstwa Poznańskiego, z miasteczka Gołancz. W aktach stanu cywilnego wyznania mojżeszowego miasta Płocka z roku 1814 pod datą 28 marca został zapisany akt […]
27 grudnia 1868 roku w Płocku urodził się Edward Flatau – jeden z najznakomitszych lekarzy i najwybitniejszych uczonych polskich. Edward był synem bankiera Ludwika Flataua i Anny z Heymanów. W 1886 roku ukończył ze złotym medalem płockie gimnazjum i wstąpił na wydział lekarski Uniwersytetu Moskiewskiego. […]
Lejzor Brygart urodził się 13 marca 1893 roku, jako syn Szlamy (1842-1911) i Iski z domu Fibus (1855-1918). Szlama Brygart był z zawodu rzeźnikiem. Lejzor miał młodszego brata Dawida (ur. 1894 rok), który prawdopodobnie wyemigrował do Londynu. W 1913 roku Lejzor Brygart ożenił się z Dwojrą Ides Bomzon (ur. 1889 rok; córka Izraela Abrama i Enty z domu Szrajber). Brygartowie mieli czworo dzieci: córki Ruchlę (Rushkę; 1916-Holokaust), Iskę (Irkę; 1919-Holokaust) i Chankę (1927- Holokaust) oraz syna Szmyla Szlojmę (Sam; 1920-2015 w USA).
W 1919 roku Lejzor i Dwojra Ides kupili nieruchomość przy ulicy Kwiatka 20 w Płocku i byli jej właścicielami do wybuchu wojny. Przy ulicy Kwiatka 20 w okresie międzywojnia funkcjonował sklep z naczyniami kuchennymi Hersza Szejnwalda, zakład zegarmistrzowski Moszka Klajnfelda, sklep z towarami łokciowymi Lejby Germana, skład skór Arje Kossobudzkiego. Pod adresem tym handlował ziemiopłodami Dawid Kryszek, usługi szklarskie oferował Lajzer Gabes. Według danych z 1931 roku, mieszkało tu 141 osób m.in. Basia Brombergier, Icek Lejb German, Dawid Makower, Abram Wajnsztok, Icek Majer Ejlenberg, Dawid Pencherek, Abram Majlech Bresler, Dawid Kryszek, Ryfka Ogórek, Hersz Gabes, Abram Rozenberg, Abram Chaim Albert, Szyja Dziedzic, Moszek Abram Einfeld, Abram Moszek Judicht.
Lejzor i Dwojra Ides Brygartowie byli także właścicielami znanego w Płocku sklepu z towarami kolonialnymi oraz piekarni. Można było u nich nabyć cukierki, świąteczne pierniki, ale też sobotni czulent. Ich firma mieściła się przy ulicy Kwiatka 28.
II wojnę światową i Holokaust przeżył tylko Sam Brygart. Po powrocie do Płocka znalazł zatrudnienie w spółdzielni cukierniczo-piekarskiej. Ożenił się z Frymetą Menche (1922-2016), córką pochodzącego z Gąbina kupca Chaima i Sury z Gutmanów. Sam i Frymeta wyemigrowali do USA.
Ciekawa jest historia, w jaki sposób moi rodzice przyjechali do Stanów Zjednoczonych, konkretnie zaś do Bostonu.
Dwojra Ides Bomzon, miała przyrodnią siostrę Chenę Chaję (ur. 1877), córkę Enty Szrajber z pierwszego małżeństwa z Abramem Frydmanem, który pochodził z miasta Stężyca. Pod koniec XIX wieku Chena Chaja wyszła za mąż za Icka Chaima Kellera. Zmarła w 1911 roku. Razem z mężem mieli troje dzieci, z których najstarszym był Herman Josef Keller, następnie Eugenia/Gertrude i Matthew. Icek Chaim Keller ożenił się ponownie z Esterą Rotman, z którą miał dwoje dzieci (córki Teresę i Mildred). Kellerowie wyemigrowali w 1912 i 1913 roku do Bostonu. Tu urodziło się ich trzecie dziecko (syn Paul).
Herman Keller odwiedził Płock w 1935 roku. Zamówił nagrobek dla swojej matki Chany Chai Frydman Keller oraz dla matki swojej macochy. Oczywiście odwiedził rodzinę i swoją babcię Jentę (Entę) ze Szrajberów (po pierwszym mężu Frydman, po drugim Bomzon), która kazała mu obiecać, że wróci do Płocka ze swoim najstarszym synem Nortonem Kellerem. Herman i Norton przybyli do Płocka w 1937 roku, by poświęcić nagrobki, odwiedzić rodzinę, następnie pojechali do Paryża oraz do rodziny do Anglii. Podczas podróży nakręcili film. Herman był bogatym człowiekiem i miał kamerę filmową. W czasie tej wizyty mój ojciec miał 17 lat.
Kiedy wojna się skończyła, amerykański żołnierz napisał list do Hermana w imieniu mojego ojca. Herman i jego żona Sonia wsparli finansowo moich rodziców, którzy byli przesiedleńcami, i Sam i Frymeta wyemigrowali w 1949 roku z Kaufbueren. Ja urodziłam się w Bostonie 26 sierpnia 1951 roku. Herman wysłał mojego ojca do szkoły, aby nauczył się być piekarzem, sądząc, że mój ojciec wiedział coś o tym fachu, ponieważ Lejzor był cukiernikiem. Potem mój ojciec pracował jako piekarz w Bostonie, a mama pracowała w szwalni, obcinając nitki.
W 1952 roku moi rodzice przeprowadzili się do Chicago, gdzie moja matka miała kuzynów, Morrisa i Esterę Borensteinów. Najpierw mój ojciec miał piekarnię (Albany Bakery) z partnerem, kolejnym uchodźcą z Płocka nazwiskiem Lisser i jego żoną Felą. Moja siostra Leslie urodziła się 19 czerwca 1954 roku. W końcu partnerzy sprzedali sklep, a mój ojciec kupił piekarnię Fireside Bakery. To było około 1-1/2 przecznic od Borensteinów, więc przeprowadziliśmy się do tej dzielnicy.
Zimy w Chicago są bardzo ciężkie (nie bez powodu mówi się o Wietrznym Mieście), a dla mojej matki pogoda była szczególnie trudna. Mój ojciec sprzedał sklep i 30 stycznia 1964 roku opuściliśmy Chicago (w zamieci) i udaliśmy się na zachód do Kalifornii. Mieszkaliśmy w domu najlepszego przyjaciela z dzieciństwa mojego ojca, Mońka Zielonki (Michael Zelon) i jego żony Cesi (Charlotte) przez około 2 tygodnie, aż znaleźliśmy własne mieszkanie.
Mój ojciec pracował przez krótki czas jako piekarz. Potem on i inny polski (raczej nie pochodzący z Płocka) uchodźca, Manfred (Fred) Saltzman, kupili sklep monopolowy w El Porto w Kalifornii (obecnie część Manhattan Beach w Kalifornii). Na początku lat 70. Fred przeszedł na emeryturę i ten sklep został sprzedany. Mój ojciec kupił inny sklep monopolowy, który już nazywał się Sam’s Liquor, w Lakewood w Kalifornii, więc nie musiał nawet zmieniać szyldu. Niestety, mój ojciec był ofiarą rozboju pod koniec lat 70. z powodu tego sklepu i stracił wzrok w lewym oku.
Ojciec sprzedał Sam’s Liquor w 1985 roku, kiedy miał 65 lat. Natychmiast zaczął codziennie spacerować po plaży, chodzić na siłownię, zajmować się domem, ponieważ moja matka wciąż pracowała, i był zaangażowany w wychowanie mojego syna Evana Davida McMurry’ego (z mojego pierwszego małżeństwa, urodzony 27 czerwca 1982 roku) i dzieci mojej siostry, kiedy się urodziły (Zachary Brygart Ellison, urodzony 29 lipca 1986 roku i bliźniacy Travis Buckner Ellison i Rebecca Rose Ellison, urodzeni 13 lutego 1989 roku). Samochód ojca nazywaliśmy zaś „Papa’s Taxi”.
On i moja matka, która przeszła na emeryturę w 1988 lub 1989 roku, żyli cichym i spokojnym życiem. Niestety u mojej matki po 80 roku życia zaczęła rozwijać się demencja (podobnie jak u jej siostry). Przynajmniej wtedy zaczęliśmy to zauważać. U mojego ojca rozwinęła się białaczka we wczesnych latach 90., która później przekształciła się w chłoniaka. Zdecydował, aby go nie leczyć, a 15 czerwca 2015 roku przeszedł do hospicjum domowego. Ostatnie dni były przerażające, gdy popadł w spiralę zespołu stresu pourazowego i ponownie przeżywał wojnę. Musieliśmy podawać mu środki uspokajające, żeby nie zrobił sobie krzywdy. Sam zmarł około 8:30 5 sierpnia 2015 roku. Miał zamiar żyć do 95. roku życia, i żył, nawet o 1 miesiąc i 1 dzień dłużej. Frymeta nie mogła zapamiętać, że nie żyje (po 72 latach małżeństwa). Przeżyła 6 miesięcy i 10 dni dłużej, do około 6 rano 15 lutego 2016 roku.
Sandra Brygart Rodriguez
Estera Golde-Stróżecka – wolnomyślicielka, aktywistka na rzecz praw kobiet, publicystka, działaczka polityczna i kulturalno-oświatowa, lekarka, urodziła się 1 sierpnia 1872 roku w Płocku, jako córka Beniamina i Liby Ruchli z Goldsztejnów. Jej ojciec był znanym w mieście kupcem, przemysłowcem i działaczem filantropijnym. Po ukończeniu Gimnazjum […]
Według zapisów archiwalnych rodzina Bomzonów (Baumzon; Bomsohn) mieszkała w Płocku od początku XIX wieku. Mój pradziadek, Izrael Abram Bomzon (1861-1913), syn Dawida Szlamy (1826-1904) i Ruchli Łai z domu Liberman (1830-?), który był zawodowym piernikarzem, w 1901 roku poślubił Entę Szrajber (1854-Holokaust). Rodzina Bomzonów mieszkała […]
Stanisław (Salomon) Posner urodził się 21 listopada 1868 roku jako syn Leona i Matyldy z Bornsteinów. Jego ojciec należał do gorliwych propagatorów kierunku asymilatorskiego, wiele jego artykułów drukowała warszawska „Jutrzenka”. Siostrą Stanisława Posnera była Malwina Garfeinowa-Garska – pisarka i publicystka, autorka Gromnic (1907) i Powieści o duszy polskiej (1912). Pradziad Stanisława – Salomon Markus Posner (1770-1848) – pochodzący z Finlandii kupiec i filantrop, osiadł w młodości Warszawie, gdzie uzyskał monopol solny i wkrótce doszedł do znacznej fortuny. Dzięki niej w 1817 roku mógł nabyć dobra Kuchary, gdzie przeniósł się z rodziną i w roku 1823 założył jedną z pierwszych w Królestwie Polskim manufaktur włókienniczych.
Stanisław Posner był wybitnym prawnikiem – teoretykiem. Ukończył studia na Wydziale Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Już jako student, od 1891 roku pisywał artykuły do „Gazety Sądowej Warszawskiej”. W 1893 roku został nagrodzony złotym medalem za rozprawę konkursową Szkoła historyczna prawa w Niemczech. Studia kontynuował w latach 1893-1895 na Wydziale Prawa Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Berlinie. Po powrocie do kraju zajmował się pracą badawczą i publicystyką. W 1900 roku ukazała się jego praca pt. Prawo a życie, nagrodzona na konkursie „Gazety Sądowej”, a trzy lata później głośna rozprawa Nad otchłanią. W pracy tej dowodził, że handel żywym towarem nie jest fikcją, przytaczał szczegółowo rozprawy sądowe dwu procesów w Bytomiu i Piotrkowie, w których oskarżonym udowodniono, że zajmowali się wywożeniem kobiet do domów publicznych w Ameryce Południowej. Procesy takie były wówczas zjawiskami wyjątkowymi. Jego dorobek twórczy obejmuje dziesiątki artykułów na łamach „Przeglądu Tygodniowego”, „Prawdy”, „Ogniwa”, „Themis Polskiej”, „Wiedzy”, „Książki”, „Czasopisma prawniczego i ekonomicznego”, „Przeglądu Filozoficznego”, „Przeglądu Politycznego”, „Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej”. Posner był autorem licznych książek i broszur w języku polskim, francuskim i niemieckim, z rozmaitych dziedzin nauk prawnych i społecznych. Spośród licznych jego dzieł warto wymienić Domy ludowe w Belgii (w których traktuje o kooperatywach robotniczych), Drogi samopomocy społecznej (gdzie możemy znaleźć eseje m. in. o Franciszku Tarczyńskim i sochocińskim guzikarstwie) czy pracę Dlaczego jestem socjalistką?, wydaną w 1921 roku. Jak pisał Feliks Perl, Stanisław Posner był socjalistą w imię szacunku dla człowieka, w imię stworzenia dla człowieka warunków, w których mógłby stać się człowiekiem w pełni tego słowa.
W czasie I wojny światowej Stanisław Posner przebywał na emigracji na zachodzie Europy. Pracował wówczas z niezwykłym zapałem dla sprawy Niepodległości Polski. Zyskał opinię niezawodnego informatora, wytrawnego polityka, wielkiego patrioty, a zarazem nowoczesnego Europejczyka. Posner pisywał o Polsce do licznych pism francuskich, wygłaszał odczyty, odbywał spotkania prywatne z ludźmi wpływowymi. Organizował jednocześnie Polaków we Francji, przygotowywał ich do przyszłej działalności w Niepodległej Polsce. Był inicjatorem i twórcą Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza w Paryżu, który powstał w 1916 roku. Łącznie z Józefą Franciszką Joteyko i Marią Grzegorzewską zorganizował Polską Ligę Nauczania – instytucję, która postawiła sobie za zadanie gromadzenie dla potrzeb kraju materiałów z dziedziny szkolnictwa oraz metodyki nauczania i wychowania, a także propagowanie polskiego ruchu niepodległościowego. Pod nazwiskiem własnym lub pseudonimem Rajmund Kucharski pisywał z Paryża liczne korespondencje do pism polskich wydawanych w Rosji przez wojenną emigrację polską.
W 1922 roku Stanisław Posner został wybrany z listy PPS w województwie kieleckim do Senatu RP. Pracował w Komisji Prawniczej, Spraw Zagranicznych i Wojskowych. W 1928 roku ponownie został senatorem z listy państwowej PPS, powierzono mu wówczas godność wicemarszałka Senatu. Przez obie kadencje był wiceprezesem klubu Związku Polskich Posłów Socjalistycznych i prezesem frakcji socjalistycznej w Senacie. Zabierał wielokrotnie głos w najważniejszych debatach. Jego mowy parlamentarne świadczące o głębokiej znajomości prawa i wielostronnej erudycji, wyrobiły mu pozycję wybitnego parlamentarzysty. Zebrane w tomie Pięć lat pracy w Senacie Rzeczypospolitej 1922–1927, zostały wydane w 1928 roku nakładem Księgarni Robotniczej.
Zasługą Stanisława Posnera było ratyfikowanie przez Polskę zakazu pracy nocnej i przyjmowania do przemysłu dzieci poniżej 14 roku życia, uznanego na Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Pracy w Waszyngtonie w 1919 roku. Był także jednym z autorów Deklaracji Genewskiej z 1924 roku, w której po raz pierwszy zapisano prawa dziecka, oraz jednym z założycieli i wiceprzewodniczącym Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Był jednym z założycieli oraz członkiem zarządu Polskiego Stowarzyszenia Ligi Narodów. Czynnie pracował w Unii Międzyparlamentarnej – międzynarodowej organizacji powstałej w roku 1889, której celem była ochrona pokoju i napędzanie pozytywnych demokratycznych przemian poprzez dialog polityczny i konkretne działania. Pracował wreszcie dla młodzieży w bliskiej jego sercu placówce, jaką był powołany w 1922 roku Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, pod kierunkiem prof. dr Marii Grzegorzewskiej – twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce.
Pamiętajmy, pisał Posner, że szczęściem jest kochać ludzi. Trzeba ich szanować, a nie nienawidzić i gardzić nimi. Trzeba wiązać ludzi, a nie dzielić i na proch mleć. Trzeba rozpalać ogniska łączności społecznej, nie otwierać kratery nienawiści i egoizmu…
Stanisław Posner zmarł 8 maja 1930 roku. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.
Fundacja Nobiscum poświęciła Stanisławowi Posnerowi wystawę przygotowaną w zeszłym roku i pokazywaną dotychczas w Filii nr 7 Książnicy Płockiej im. Władysława Broniewskiego, podczas V Biegu Powstania Styczniowego w Kucharach Żydowskich, w Miejskim Centrum Kultury w Płońsku podczas tegorocznego Festiwalu Kultury Żydowskiej w mieście Ben Guriona oraz w Gminnym Ośrodku Kultury w Sochocinie.
Bibliografia:
Perl F., Stanisław Posner, Kraków 1927
Stanisław Posner. Wspomnienie [w:] „Gazeta Sądowa Warszawska” nr 20 z 19 maja 1930 r.
Świdwiński St., Wspomnienia pośmiertne. Senator Stanisław Posner [:] „Ogniwo: organ informacyjny i sprawozdawczy Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich i Biuletyn Zarządu Głównego Z.Z.N.P.S.Ś.”, nr 5 (maj 1930)
strony internetowe:
Rudold (Chaim Rubin) Oberfeld urodził się 14 listopada 1859 roku, jako syn Jakowa i Ruchli z domu Nejmark. Jego żoną była Franciszka z Bernsztejnów. Oberfeld był absolwentem Gimnazjum Gubernialnego w Płocku oraz studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Po studiach pracował w Płocku jako adwokat (jego […]
W 1870 roku sukcesorzy Ojzera Lewity zakupili od Magistratu miasta Płocka za kwotę 1000 rubli w srebrze plac graniczący od południa z ulicą Misjonarską, od zachodu z zabudowaniami więziennymi, od północy i wschodu z ogrodem i posesją Jakuba Strzeszewskiego, zwany odtąd „placem kupca Ojzera Lewity”, […]
Maurycy Fajans (1827-1897) – kupiec i przemysłowiec, był synem sieradzkiego kupca Hermana i Leontyny z Konów. Jego bratem był znany warszawski fotograf i właściciel zakładu litograficzno-fotograficznego Maksymilian Fajans (1825-1890).
Maurycy Fajans był przedstawicielem spółki udziałowej żeglugi parowej na Wiśle we Włocławku hr. Andrzeja Zamoyskiego, następnie (od 1864 roku) jej dyrektorem. W 1871 roku po rozwiązaniu spółki nabył część statków, wśród nich parowiec “Płock”. Był także właścicielem Warsztatów Żeglugi Parowej na Solcu. Jak czytamy w artykule zatytułowanym “Jubileusz żeglugi parowej na Wiśle” na łamach “Tygodnika Ilustrowanego” (nr 26 z 1908 roku):
Nowonabywca miał najszczęśliwszą rękę ze wszystkich dotychczasowych posiadaczów parowców na naszych rzek królowej. Zaprowadziwszy sprężystą administracyę, powiększając stopniowo liczbę statków, Fajans dochodzi wkrótce do majątku. Dzięki szczęśliwej ręce, on też pierwszy utrwala byt żeglugi parowej na Wiśle. W roku 1884 Fajans kontynuuje przerwaną budowę statków w zakładach krajowych, przez siebie prowadzonych. Warsztaty te udoskonalono w ten sposób, że podejmuje się nawet obstalunków dla potrzeb wojskowych. Aż wreszcie z Fabryki Fajansa wychodzą przed paru laty pierwsze ulepszone parowce “Kraków” i “Wawel”, z krytemi kajutami na pokładach i oświetleniem elektrycznem statków. Był to poważny krok naprzód w udoskonalaniu estetyki dotychczasowych parostatków żeglugi na Wiśle.
Maurycy Fajans był także sędzią handlowym (od 1875 roku), członkiem komitetu warszawskiej giełdy (w latach 1888-1894) oraz członkiem zarządu warszawskiej gminy żydowskiej. Współpracował z płockim kupcem Ludwikiem Flatau w dziedzinie handlu zbożem. Był zarazem członkiem Towarzystwa Budowy Wodociągów w Płocku (obok Zelewka Chessyna, Adolfa Weisblatta, Krzysztofa Doze i Gustawa Bergsona), które powołano do życia w 1894 roku oraz współwłaścicielem nieruchomości w Płocku oznaczonej numerem hipotecznym 515 na brzegu Wisły.
Bibliografia:
Przedpełski J., Stefański J., Żydzi płoccy w dziejach miasta, Płock 2012
Mykwa, która istniała jeszcze zanim powstał piękny budynek będący dziś siedzibą Płockiej Galerii Sztuki. Kamienica, w której mieściła się siedziba Towarzystwa Opieki nad Dziećmi Żydowskimi oraz Schroniska dla Bezdomnych Dzieci Żydowskich. Prawdziwy dom rabina – w odróżnieniu od nazywanego tak popularnie budynku przy ulicy Kwiatka, […]
