Roman Pakuła
Dr Roman (Rywen) Pakuła był synem Mojżesza Arona i Enty, w Płocku rodzina mieszkała przy ul. Grodzkiej 4. Poniżej publikujemy dwa teksty poświęcone postaci tego niezwykłego płocczanina i cenionego naukowca.
Doktor Roman Pakuła – rys biograficzny przygotowany przez współpracowników z Wydziału Mikrobiologii na Uniwersytecie w Toronto.
Dr Roman Pakuła był związany z Wydziałem Mikrobiologii Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie w Toronto od lipca 1966 roku do czerwca 1982 roku. Urodził się w Płocku 10 stycznia 1910 roku. Zmarł w Toronto 19 września 1986 roku. Przeżyła go jego żona Zofia, emerytowana lekarka oraz jego syn Andrew, konsultant ds. zarządzania i badań społecznych.
W latach 1931–1937 dzięki stypendiom dla uzdolnionych studentów Roman rozpoczął karierę jako naukowiec biolog na Uniwersytecie Warszawskim. Wybrał specjalizację z mikrobiologii, co sprawiło, że później przez całe życie pozostawał w czołówce badań biologicznych i medycznych. Tytuł magistra uzyskał w 1937 roku. Jego praca naukowa nosiła tytuł „Morfologia i fizjologia dwóch odmian Azotobacter Vinelandii. Mocowanie azotu i pobranie sacharozy”.
Roman rozpoczął studia doktoranckie w 1937 roku. Po inwazji Niemiec na Polskę, która rozpoczęła II wojnę światową, 1 września 1939 roku uciekł do zachodniego regionu Związku Radzieckiego, gdzie kontynuował studia doktoranckie na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1941 roku, kiedy Niemcy zostały zaatakowane przez ZSRR, Roman został wcielony do armii rosyjskiej. Walczył przez całą wojnę i uczestniczył w decydującej bitwie pod Stalingradem, znanym obecnie jako Wołgograd. Przez rok po zakończeniu wojny Roman pozostał w Stalingradzie jako wykładowca w szkole medycznej.
W 1946 roku Roman wrócił do Warszawy do Zofii Graubart (biogram Zofii Graubart Pakuły – link), którą poślubił w styczniu 1940 roku. Podjął przerwaną pracę doktorską. Studiował i jednocześnie uczył biologii i chemii w latach 1946–1948. W czerwcu 1950 roku obronił pracę doktorską zatytułowaną „Ekstrakcja antygenu T Streptococcus pyogenes”. W 1953 roku uzyskał stopień naukowy w Akademii Medycznej na Uniwersytecie Warszawskim. Tytuł jego pracy brzmiał „Polisacharydy hemolitycznych paciorkowców. Analiza według metod precypitacji i aglutynacji”.
W 1954 roku dr Pakuła rozpoczął karierę profesorską, kiedy otrzymał tytuł profesora na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1953–1964 był kierownikiem Katedry Mikrobiologii Szkoły Medycznej, gdzie wykładał genetykę bakteryjną. W 1948 roku został mianowany dyrektorem referencyjnych laboratoriów paciorkowców i gronkowców w Państwowym Instytucie Higieny, które to stanowisko utrzymywał aż do opuszczenia Polski.
Szacunek, jakim dr Pakuła cieszył się wśród kolegów, oraz jego wybitny wkład w mikrobiologię, bakteriologię, serologię i biologię molekularną, potwierdziło jego powołanie do Polskiej Akademii Nauk. Był Sekretarzem Komitetu Mikrobiologicznego w latach 1953–1964. W latach 1962–1964 dr Pakuła był kierownikiem nowo utworzonego Laboratorium Genetyki Bakterii Instytutu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W latach 1949–1950 był członkiem Światowej Organizacji Zdrowia i pracował w Central Public Health Laboratories w Colindale na północy Londynu w Anglii. Międzynarodowa reputacja dr Pakuły była ugruntowana, w latach 1949–1964 odwiedził wiele instytucji badawczych na całym świecie, aby opisać swoje rewolucyjne badania nad transformacją genetyczną bakterii. Ze względu na swoją wiedzę specjalistyczną został powołany do Międzynarodowego Podkomitetu ds. Typowania Fagowego Gronkowców oraz do Międzynarodowego Podkomitetu ds. Paciorkowców i Pneumokoków.
Lato 1962 roku było kluczowe dla dr Pakuły i Uniwersytetu w Toronto. Uczestniczył wtedy w Międzynarodowym Kongresie Genetyki w Montrealu, gdzie dyrektor Connaught Medical Research Laboratories (CMRL) poprosił go o współpracę z tą instytucją. I rzeczywiście, w 1964 roku dr Pakuła został oficjalnie zaproszony przez dr J. K. W. Fergusona, aby przybył do CMRL jako gość wizytujący. Zrobił to i został pracownikiem naukowym w Wydziale Dufferin od marca 1964 roku do czerwca 1966 roku, kiedy to został mianowany profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Mikrobiologii, a następnie w Szkole Higieny na Uniwersytecie w Toronto. 1 lipca 1967 roku dr Pakuła został profesorem zwyczajnym, a pięć lat później został mianowany przewodniczącym wydziału wykonawczego. Zachował to stanowisko do momentu przejścia na emeryturę 1 lipca 1975 roku, a następnie kontynuował nauczanie na studiach podyplomowych w niepełnym wymiarze godzin przez siedem lat.
Dr Pakuła miał wspaniałe poczucie humoru i cechowała go radość życia, dzięki czemu był genialnym gawędziarzem i wybitnym wykładowcą zarówno przy mównicy jak i za stołem laboratoryjnym. Jego miłość i szacunek dla ludzi olśniewały na każdym kroku. Nawet nie próbując, zdołał przekazać kolegom swą ciekawość, radość i ekscytację w pogoni za wiedzą i zrozumieniem, co stanowi cechę wielkiego naukowca i wielkiego humanisty. W trakcie swojej kariery wykładał dla studentów nauk podstawowych, medycyny, pielęgniarstwa i farmacji. Najbardziej trwałym dziedzictwem dr Pakuły na uniwersytecie było wyniesienie Wydziału Mikrobiologii do rangi w pełni zaangażowanego we wszystkie działania akademickie wydziału naukowego, co miało również wpływ na medycynę i zdrowie w ramach wszystkich subdyscyplin mikrobiologii. Szczególny nacisk położył na wysiłek intelektualny w nauce i wymagał od profesorów, aby inspirowali i zachęcali do rozwoju kolejne pokolenia kanadyjskich naukowców. W związku z tym poświęcił znaczne wysiłki opiece nad doktorantami.
Aby go uhonorować, rodzina dr Pakuły i jego koledzy ustanowili Nagrodę im. dr Romana Pakuły przyznawaną co roku najlepszemu absolwentowi Wydziału Genetyki Medycznej i Mikrobiologii na Uniwersytecie w Toronto.
Prezentacja Andrew Pakuły podczas wręczenia Nagrody im. Romana Pakuły, Departament Mikrobiologii, 29 marca 1996 r.
Ze względu na czas i miejsce jego narodzin, życie mojego ojca było głęboko dotknięte potężnymi i niszczycielskimi siłami historii – wojną, nienawiścią, rasizmem, faszyzmem i komunizmem. Przetrwanie, a tym bardziej sukces naukowy, były w tym kontekście osiągnięciami niezwykłymi. Po przerwaniu studiów przez II wojnę światową został żołnierzem armii, która w niewyobrażalnie trudnych warunkach zdołała pokonać nazistów.
W powojennej Polsce i innych krajach komunistycznych, nauka, a zwłaszcza nauki biologiczne, stały się przedmiotem szalonych zapędów Stalina i jego popleczników próbujących niszczyć prawdę w imię ideologii totalitarnej. Poglądy Lamarcka na temat dziedziczenia cech nabytych, wyrażane także przez Łysenkę i jemu podobnych, stanowiły tę wymuszoną „prawdę”. Mój ojciec, nie przejmując się ryzykiem, wypowiadał się przeciwko tego rodzaju nonsensom i wspierał kolegów naukowców, którzy byli represjonowani przez reżim. Uważał, że nauka bez najwyższej uczciwości nie jest wiele warta.
Czerpał wielką przyjemność z pracy nauczyciela i badacza. Pamiętam wizyty w jego laboratorium jako dziecko, gdy uderzała mnie czysta radość na jego twarzy. Zwykł mawiać – „Mam szczęście, że dostaję zapłatę za moje hobby”. Chociaż był nauczycielem stawiającym trudne do wykonania zadania, jego studenci lubili go i podziwiali za jego wiedzę, umiejętności, opowiadane historie oraz świetne poczucie humoru. Jestem mu bardzo wdzięczny za nauczenie mnie ciekawości świata. Przede wszystkim był naukowcem. Dążył do doskonałości w swym fachu, dlatego byłby bardzo dumny z tej nagrody swojego imienia.
Teksty (pierwotnie opublikowane na portalu zchor.org) oraz zdjęcia otrzymaliśmy dzięki uprzejmości Andrew Pakuły.
Tłumaczenie na język polski: Piotr Dąbrowski
