Płockie kuczki
Sukkot (Święto Namiotów, Święto Szałasów) to święto upamiętniające wyjście Izraelitów z Egiptu i wędrówkę po pustyni, podczas której doświadczali oni bezpośredniej opieki boskiej. Na czas tego święta budowane są szałasy (kuczki), w których spożywa się posiłki, niekiedy też sypia, dla przypomnienia szałasów, w jakich przebywali Izraelici na pustyni.
Jak wyglądały kuczki w przestrzeni dawnego, XIX-wiecznego Płocka? W zespole archiwalnym Akta miasta Płocka, przechowywanym w Archiwum Państwowym w Płocku, zachował się projekt budynku gospodarczego, wykonany przez Zdzisława Zawodzińskiego w roku 1871, dla pochodzącego z Pułtuska Abrama Joska Luli, kupca w branży zbożowej i właściciela nieruchomości zlokalizowanej przy obecnej ulicy Józefa Kwiatka 5. Projekt zakładał postawienie budynku dwukondygnacyjnego, przekrytego dachem jednospadowym: na poziomie parteru (z murowanymi z cegły ścianami) budynek ten mieścić miał drwalnię i wozownię, na poziomie pierwszego piętra (ze ścianami obłożonymi deskami pokrytymi farbą olejną) – kuczkę. Z dokumentu wynika, że kuczka była pomieszczeniem na planie prostokąta, o powierzchni użytkowej 3,35m x 4,75m, wysokim na 2,74m (wysokość z dachem – 4,57m). Do wnętrza kuczki prowadziła sień. Na piętrze znajdowała się także mała izba, przylegająca do pomieszczenia kuczki z drugiej strony.
Obok kuczek w konstrukcji drewnianej, bogaci Żydzi wznosili w swoich nieruchomościach także obiekty murowane. Przed 1872 rokiem murowaną z cegły kuczkę przy ulicy Synagogalnej (nr hip. 39) wzniósł Szlama Kowalski, a w 1894 roku przy Starym Rynku (nr hip. 5) znany płocki kupiec i społecznik Izrael Kirsztejn (1828-1916).
W zespole archiwalnym Akta miasta Płocka zachowały się także liczne prośby do władz miasta o wydanie zezwolenia na postawienie kuczek, które w założeniu miały być obiektami o charakterze efemerycznym – Żydzi byli zobowiązani do ich rozebrania po zakończeniu święta. W samym roku 1877 wydano 171 takich pozwoleń. Najwięcej „szałasów” wznoszono w sercu dzielnicy żydowskiej – przy ulicy Szerokiej, ale także przy ulicy Synagogalnej, Niecałej, Jerozolimskiej, Bielskiej i Więziennej. W przestrzeni miasta kuczki można było odnaleźć także przy ulicy Dominikańskiej, Płońskiej, Mostowej, Misjonarskiej, Kolegialnej, Grodzkiej, Królewieckiej i Starym Rynku.
Jak wskazują źródła, na czas trwania święta Sukkot nie tylko wznoszono w Płocku kuczki, ale również otwierano prywatne domy modlitwy (Wielka Synagoga oraz bożnica były w stanie pomieścić jednorazowo łącznie tylko ok. 1500 osób). W 1892 roku, w związku ze zbliżającym się świętem, na wniosek Dozoru Bóżniczego oraz rabina Judy Bejmana, Magistrat miasta Płocka wyraził zgodę na otwarcie 19 czasowych modlitewni m. in. przy ulicy Synagogalnej w szkole Dancygiera (nr hip. 34/5), przy ulicy Zduńskiej w siedzibie Talmud Tory (nr hip. 107) oraz przy ulicy Misjonarskiej w szpitalu im. Izaaka Fogla.
Istniejące kuczki w przestrzeni miasta Płocka
Kościuszki 4
Kuczka widoczna jest od ulicy Mostowej, przylega do tylnej ściany dwukondygnacyjnej oficyny, która została wzniesiona po 1887 roku. Kuczka, w konstrukcji drewnianej, znajduje się na poziomie pierwszego piętra, jest wsparta na żeliwnych przyporach. Została wzniesiona na planie zbliżonym do kwadratu, z dwuspadowym dachem krytym blachą. Pierwszym właścicielem nieruchomości był Jan Fryderyk Gottard Lehnardt, od 1865 roku – rodzina Maltzów. Ostatnimi, przedwojennymi właścicielami byli Stanisław i Janina Sabina z Gutowskich małżonkowie Tłuchowscy. Na terenie nieruchomości mieszkało kilkanaście rodzin katolickich i tylko jedna żydowska. Była to rodzina kupca Tauchena Kapusty (1865-1894). W okresie międzywojnia mieszkał tu Moszek Zelman Kapusta (ur. 1886) z żoną Elką z Borensztejnów i dziećmi.
Grodzka 8
Unikatowa kuczka w stylu modernistycznym znajduje się w podwórzu nieruchomości przy ulicy Grodzkiej 8, jest widoczna od ulicy Stanisława Małachowskiego. Przylega do tylnej ściany XIX-wiecznej, bezstylowej, dwukondygnacyjnej kamienicy, o przeznaczeniu handlowo-mieszkalnym, na wysokości pierwszego piętra. Nieruchomość ta przed wojną stanowiła własność Lewka Kilberta (1882-1942). W międzywojniu w nieruchomości mieszkało kilka żydowskich rodzin m. in. Budników, Wolratów, Gelibterów i Zylberbergów.
Tumska 9
Kuczka znajduje się na tylnej ścianie neogotyckiej, dwukondygnacyjnej kamienicy wzniesionej około 1840 roku. Usytuowana jest na wysokości pierwszego piętra i wsparta została na betonowych filarach. Obiekt został założony na planie zbliżonym do kwadratu, o konstrukcji drewnianej, sklepiony jest jednospadowym dachem przekrytym blachą. Kuczka posiada dwa niewielkie kwadratowe okna w szczytowej partii ściany frontowej. Właścicielem nieruchomości przy Tumskiej 9 był od 1871 roku Dawid Chaim Segał. W 1912 roku nieruchomość nabyli Lajbuś i Tauba małżonkowie Smrodynia vel Kon. W okresie międzywojnia na terenie posesji mieszkali m. in. kupiec Nuchim Kuczyński, nauczyciel Dawid Jarząbek, handlowiec Lejb Lajzer Bomzon oraz gorseciarka Brana Taubenfligel.
Kolejne trzy obiekty przypominające żydowskie kuczki zlokalizowane są przy ulicy Kazimierza Wielkiego 18 oraz przy ulicy Sienkiewicza pod numerem 52 i 53.
Kuczki utracone
Grodzka 15
Posesja znajduje się we wschodniej części północnej pierzei ulicy Grodzkiej. Właścicielem nieruchomości od roku 1838 był Abraham Marsap. W 1864 roku odziedziczyła ją Dwora vel Dorota z Marsapów Hendelsmanowa, która sprzedała ją w tym samym roku Ickowi Fogelowi. W 1866 roku właścicielką została Mirel z Pinkusów Marsapowa. Jej spadkobiercy sprzedali własność Paulinie Majeranowej, a ta w 1873 roku Lewinowi Zemanowi. W 1875 roku właścicielami posesji w równych częściach byli Bernard Lewin i Markus Grünbaum. W 1880 roku kupił ją Michał Żołobow. W latach 1920-1922 posesję odziedziczyła Maria Żołobowa, która sprzedała ją następnie Emilowi Żółtowskiemu. W 1935 roku nabyli ją Waleria i Szymon Buksowiczowie. Kuczka znajdowała się nad bramą wjazdową, na tylnej ścianie kamienicy, na wysokości drugiej kondygnacji. Założona na planie prostokąta, o drewnianej konstrukcji, miała elegancką formę i skromny, geometryczny detal architektoniczny Powstała prawdopodobnie przed 1880 rokiem. Kilka lat temu spadła podczas remontu budynku. Do dziś nie wróciła na swoje miejsce.
Róg Tumskiej i Królewieckiej
Do niedawna najbardziej charakterystyczną w przestrzeni miasta Płocka była kuczka w nieruchomości zlokalizowanej u zbiegu ulicy Tumskiej i Królewieckiej. Pierwszym znanym właścicielem tej nieruchomości był Józef Liberman, po śmierci którego odziedziczyli ją Markus Liberman, Szaja Liberman, Hana z Libermanów Lichtensztajnowa oraz Bajla Libermanowa. W 1867 roku nieruchomość nabył Andrzej Kowalski. Od 1878 roku stanowiła własność Izraela Lejba i Maszy Fiszmanów. Od 1912 roku jej posesorem był Abram Fiszman, właściciel fabryki wód mineralnych. Po jego śmierci współwłasność odziedziczyli Sura Ryfka z Fiszmanów Galewska, Jakub Józef Fiszman, Lejzor Fiszman, Szoel Fiszman, Fajga Estera z Fiszmanów Kiełbikowa i Itta Brucha z Fiszmanów Firstenbergowa. Kuczka zlokalizowana była na tylnej ścianie dwukondygnacyjnego budynku frontowego, o charakterze usługowo-mieszkalnym. Została założona na planie zbliżonym do kwadratu, sklepiona była jednospadowym dachem przekrytym blachą. Ściany kuczki posiadały pierwotnie duże przeszklenia, a okna finezyjnie dzieliły szprosy. Na podstawie zachowanych zdjęć archiwalnych widać, że jeszcze na początku lat 80. XX wieku stan techniczny kuczki był dobry. W ciągu dekady jednak powoli niszczała, by na początku lat 90. miejski konserwator zabytków uznał jej stan zachowania za tragiczny, a sam obiekt kwalifikujący się do rozebrania i odtworzenia zgodnie z inwentaryzacją szczegółową. Na początku 2017 roku kuczka trafiła do Muzeum Etnograficznego w Warszawie, które rozumiejąc szczególną wartość historyczną tego obiektu jako materialnego śladu obecności społeczności żydowskiej w Płocku i na północnym Mazowszu, postanowiło poddać ją konserwacji i uczynić z niej element ekspozycji muzealnej. Miejmy nadzieję, że już niedługo płocką kuczkę będzie można podziwiać w stolicy Polski.
Bibliografia:
Nowak G., Z życia religijnego płockich Żydów – Święto Sukkot [w:] „Nasze Korzenie” nr 8 z 2015 roku, s. 94-99
