Stanisław (Salomon) Posner urodził się 21 listopada 1868 roku jako syn Leona i Matyldy z Bornsteinów. Jego ojciec należał do gorliwych propagatorów kierunku asymilatorskiego, wiele jego artykułów drukowała warszawska „Jutrzenka”. Siostrą Stanisława Posnera była Malwina Garfeinowa-Garska – pisarka i publicystka, autorka Gromnic (1907) i Powieści […]
Rudold (Chaim Rubin) Oberfeld urodził się 14 listopada 1859 roku, jako syn Jakowa i Ruchli z domu Nejmark. Jego żoną była Franciszka z Bernsztejnów. Oberfeld był absolwentem Gimnazjum Gubernialnego w Płocku oraz studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Po studiach pracował w Płocku jako adwokat (jego […]
W 1870 roku sukcesorzy Ojzera Lewity zakupili od Magistratu miasta Płocka za kwotę 1000 rubli w srebrze plac graniczący od południa z ulicą Misjonarską, od zachodu z zabudowaniami więziennymi, od północy i wschodu z ogrodem i posesją Jakuba Strzeszewskiego, zwany odtąd „placem kupca Ojzera Lewity”, pod budowę szpitala żydowskiego. W komitecie budowy szpitala znalazło się 31 osób, w tym Icek Fogel, Ludwik Flatau, Dawid Woldenberg, Józef Askanas, Markus Pantofel i Fiszel Czapka.
Ordynatorem i nadzorcą Szpitala żydowskiego im. Izaaka Fogla, uruchomionego w 1872 roku, został doktor Zygmunt Perkahl. Wg danych z 1891 roku szpital mieścił 25 łóżek dla chorych wewnętrznych i chirurgicznych, funkcjonował tu także oddział dla umysłowo chorych. Do lutego 1915 roku szpital pozostawał pod zarządem Rady Gubernialnej Dobroczynności Publicznej. Od 15 lutego do 9 września 1915 roku pieczę nad nim sprawował Komitet Obywatelski, następnie pozostawał pod zarządem Magistratu miasta Płocka. W styczniu 1916 roku chorych przeniesiono do szpitala św. Trójcy, a w opróżnionym gmachu urządzono szpital dla chorych zakaźnych, utrzymywany kosztem kasy miejskiej i z opłat za kuracje.
16 czerwca 1924 roku szpital został zwrócony gminie wyznaniowej żydowskiej. W okresie międzywojnia dyrektorem szpitala był doktor chorób wewnętrznych Izaak Feinberg, ordynatorem chirurg Władysław Frankowski. Ze szpitalem zawodowo byli związani także: laryngolog Matjas Marienstras, chirurdzy Chaskiel vel Jerzy Bresler i Weinberg Peretz oraz lekarze chorób wewnętrznych – Hersz Kadysz, Witold Kirszensztejn i Jakub Winogron.
Bibliografia:
Nowak G., Wojciechowska A., Żydowski Płock – architektoniczne wizje i realizacje, Płock 2014
Maurycy Fajans (1827-1897) – kupiec i przemysłowiec, był synem sieradzkiego kupca Hermana i Leontyny z Konów. Jego bratem był znany warszawski fotograf i właściciel zakładu litograficzno-fotograficznego Maksymilian Fajans (1825-1890). Maurycy Fajans był przedstawicielem spółki udziałowej żeglugi parowej na Wiśle we Włocławku hr. Andrzeja Zamoyskiego, następnie […]
Mykwa, która istniała jeszcze zanim powstał piękny budynek będący dziś siedzibą Płockiej Galerii Sztuki. Kamienica, w której mieściła się siedziba Towarzystwa Opieki nad Dziećmi Żydowskimi oraz Schroniska dla Bezdomnych Dzieci Żydowskich. Prawdziwy dom rabina – w odróżnieniu od nazywanego tak popularnie budynku przy ulicy Kwiatka, […]
Stefan Themerson urodził się 25 stycznia 1910 roku jako syn Chaima Mendla vel Mieczysława Themersona (1871-1930) – lekarza medycyny, literata i publicysty, oraz Sary Liby vel Salomei z domu Smulewicz. W 1928 roku ukończył Gimnazjum Państwowe im. Władysława Jagiełły w Płocku. W tym samym roku wyjechał na studia do Warszawy. Studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim oraz architekturę na Politechnice Warszawskiej. Pod koniec lat 20. XX wieku rozpoczął eksperymenty z fotografią i filmem, zajmował się m.in. fotogramami oraz fotomontażami. W 1931 roku ożenił się z Franciszką Weinles, z którą zrealizował (do 1937 roku), przy użyciu nowatorskich technik, sześć filmów awangardowych m. in. “Aptekę” (1930) i “Europę” (1932). W 1937 roku Stefan i Franciszka Themersonowie wyjechali do Paryża. Na początku września 1939 roku zgłosili się na ochotników do armii polskiej we Francji. Po kapitulacji Francji wyjechali do Londynu, gdzie osiedlili się na stałe. Stefan Themerson był autorem wielu powieści groteskowo-filozoficznych, m.in. “Wykład Profesora Mmaa” (1953), “Kardynał Pölätüo” (1961), “Tom Harris” (1967), “Euklides był osłem” (1986), “Wyspa Hobsona” (1988). Był także autorem popularnych utworów dla dzieci m.in. “Pan Tom buduje dom” (1938) i “Przygody Pędrka Wyrzutka” (1951). W latach 1943-1946 Themerson współpracował z londyńskim miesięcznikiem „Nowa Polska”. W 1948 roku założył wraz z Franciszką wydawnictwo Gaberbocchus Press, którego celem było wydawanie tzw. bestlookerów (książek o oryginalnej szacie graficznej). Zmarł w Londynie 6 września 1988 roku.
Stefan Themerson uważany jest za jednego z bardziej oryginalnych artystów dwudziestowiecznej awangardy. W jego rodzinnym mieście upamiętnia go tablica na ścianie domu przy ulicy Grodzkiej 5, w którym się urodził i spędził dzieciństwo. Od 2010 roku w Płocku organizowany jest Festiwal Themersonów, a od początku 2019 roku imię Stefana i Franciszki Themersonów nosi Płocki Ośrodek Kultury i Sztuki.
Bibliografia:
Askanas K., Sztuka Płocka, Płock 1991
Przedpełski J., Stefański J., Żydzi płoccy w dziejach miasta, Płock 2012
Fotografia Stefana Themersona powyżej (z modyfikacjami) na licencji CC BY-SA 4.0: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Themerson#/media/Plik:Stefan_Themerson12.jpg
Sukkot (Święto Namiotów, Święto Szałasów) to święto upamiętniające wyjście Izraelitów z Egiptu i wędrówkę po pustyni, podczas której doświadczali oni bezpośredniej opieki boskiej. Na czas tego święta budowane są szałasy (kuczki), w których spożywa się posiłki, niekiedy też sypia, dla przypomnienia szałasów, w jakich przebywali […]
Fundacja Nobiscum serdecznie zaprasza na wystawę planszową “Żydowski hrabia. Rzecz o Stanisławie Posnerze”, którą tym razem będziemy mieli przyjemność zaprezentować w sali wystawienniczej Miejskiego Centrum Kultury w Płońsku gościom III Festiwalu Kultury Żydowskiej w mieście Ben Guriona (pełen program festiwalu dostępny jest tutaj: mckplonsk.pl) W […]
Nieruchomość o dawnym numerze hipotecznym 281 usytuowana jest we wschodnim narożniku ulicy Tumskiej i Kościuszki, w przestrzeni historycznego śródmieścia miasta Płocka.
Pierwszym właścicielem posesji był Ludwik Mahn, asesor, budowniczy departamentu płockiego, zarazem członek loży wolnomularskiej w Płocku. Po śmierci Ludwika Mahna, właścicielką nieruchomości została w 1824 roku wdowa po nim, pochodząca z Pomeranii, Fryderyka z Wolterów, córka Krystiana i Anny Marii z Wernerów, oraz ich dzieci – syn Karol Henryk Antoni i córka Amalia Szarlotta Leopoldyna. Po śmierci matki i siostry, Karol Henryk Antoni sprzedał odziedziczoną nieruchomość Bogumile z Ligowskich Rościszewskiej, córce Jana i Marianny z Dobrosielskich, żonie kapitana Wojsk Polskich Franciszka Maksymiliana Rościszewskiego. Kolejnym właścicielem nieruchomości został Ludwik Bergman, a po jego śmierci, w roku 1853, Amalia Bergman oraz Laura Amanda, Sydonia Ewelina i Ferdynand Edmund rodzeństwo Bergman. Od 1877 roku właścicielem nieruchomości był Moryc Lewenstein.
Moryc Lewenstein urodził się w 1833 roku w Mławie, jako syn Lejby i Ryfki Ruchli. Jego żoną była Chawa z domu Pinkus, córka Naftalego i Ruchli, urodzona w 1844 roku w Kutnie.
9/21 sierpnia 1863 roku Moryc Lewenstein otrzymał pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, która obejmowała: handel niegildyjny przyprawami korzennymi, mydłem, świecami, śledziami, zbożem, szkłem, materiałami piśmiennymi, obuwiem, wyrobami płócienno-bawełnianymi, drobną kramarszczyzną, winami oraz trunkami zagranicznymi. Firma polecała w szczególności węgierskie wina beczkowe i butelkowane (z okolic Hegyalu i Tokaju), a także wina francuskie, hiszpańskie, reńskie, szampańskie, aromatyzowane wina likierowe, francuski aperitif Saint – Raphael, wina krymskie i kaukaskie, londyński porter, wódki, likiery, koniak francuski i krajowy, wódki rosyjskie: Popowa, Koszelewa i Sztritera, nalewki, miód w butelkach, a także cukier i herbaty różnych firm. W ofercie firmy znajdowały się m.in. trufle, kapary, oliwki, musztardy, świeże bakalie, kawior astrachański, śledzie holenderskie oraz różne gatunki serów. Lewensztejn utrzymywał kontakty handlowe m.in. z petersburskim kupcem i zarazem właścicielem największych w Rosji delikatesów zlokalizowanych na Newskim Prospekcie Grigorijem Jelisiejewem. Sklep Lewensteina polecał także szeroki wybór „fantazyjnych i modernistycznych” tapet ze znanej warszawskiej firmy Józefa Franaszka, funkcjonującej na rogu ulic Marszałkowskiej i Złotej.
Moryc i Chawa mieli kilkoro dzieci: Naftalego (ur. 1867), Nachmana (ur. 1869), Fajgę (ur. 1872), Rafała (ur. 1873), Gelię (ur. 1877) oraz Pinkusa (ur. 1881). Drugi co do wieku potomek Moryca – Nachman, ożenił się z Teodozją Marią z domu Piekarską, córką Wojciecha i Bronisławy z domu Schmidt, która urodziła się w Kaliszu w 1885 roku. Nachman Lewenstein pracował na stanowisku urzędniczym. Żoną Rafała Lewensteina była Aleksandra z domu Michajłow, córka Prokopa i Matyldy z domu Braun, urodzona w 1898 roku w Płocku, wyznania prawosławnego. W 1921 roku Rafał zmienił wyznanie z mojżeszowego na ewangelicko-augsburskie.
Przy ulicy Kościuszki 1 od 1862 roku funkcjonowała firma rzeźbiarsko-ramiarska Waleriana Krowickiego, która zajmowała się wykonywaniem wszelkich robót kościelnych: renowacją, przebudową i budową ołtarzy, ambon, chrzcielnic, wykonywaniem feretronów, antepedii, cyborii, baldachimów, proporców, a także malowaniem wnętrz kościołów oraz elewacji. Usługi firmy obejmowały także konkurencyjną pod względem cenowym oprawę obrazów.
Pod adresem tym działał także (od 1888 roku) zakład litograficzny drukarza Mojżesza Rozenfelda. Zakład posiadał tłocznię drukarską, wykonywano w nim wielobarwne prace artystyczne i litograficzne. Przy drukarni funkcjonował sklep z materiałami piśmiennymi. Firma Rozenfelda funkcjonowała do 1904 roku, przejął ją następnie Izrael Koszerkiewicz.
W międzywojniu mieściła się tu kancelaria adwokacka Szymona Nichtbergera, kolektura “Źródło bogactwa” Estery Nejman oraz siedziba Towarzystwa Kolarzy w Płocku.
Po śmierci Moryca Lewensteina nieruchomość odziedziczyła jego żona Chawa oraz dzieci. Od 1912 roku właścicielami nieruchomości byli bracia Nachman i Rafał. W 1926 roku Rafał nabył od Nachmana jego część posesji, stając się jej wyłącznym właścicielem.
Nieruchomość przy ulicy Kościuszki 1 decyzją Ministra Kultury i Sztuki ogłoszoną w Monitorze Polskim dnia 31 lipca 1920 roku nr 171 zaliczona została do kategorii budowli zabytkowych.
Rafał Lewenstein był znanym w Płocku miłośnikiem sztuki, kolekcjonerem i prezesem Towarzystwa Kredytowego. Został zamordowany przez Niemców w Działdowie.
Bibliografia:
G. Nowak, A. Wojciechowska, Żydowski Płock – architektoniczne wizje i realizacje, Płock 2014
J. Przedpełski, J. Stefański, Żydzi płoccy w dziejach miasta, Płock 2012
Józef Kwiatek urodził się 22 stycznia 1874 roku w Płocku, w wielodzietnej rodzinie żydowskiej. Jego ojciec Fiszel, syn Efroima Kwiatka (1792-1875) i Sury z Kaganów, handlował towarami kolonialnymi. Matką Józefa była Hinda z Prussaków. Józef miał sześcioro rodzeństwa – braci Symchę (ur. 1876), Efroima (ur. […]
