Mendel Jakub Perelgryc (ur. 1873 rok) był synem Icka Szlamy (ur. 1828 rok) i Ruchli Chany z domu Gracz (ur. 1841 rok), która pochodziła z Lipna. Jego bratem był Chaskiel Perelgryc (1864-1937) – właściciel posesji przy ulicy Warszawskiej 21 oraz Bielskiej 6, znany w Płocku […]
Feliks Tuszyński – artysta malarz i miniaturzysta, był synem Icka i Sury z Bajboków. Urodził się 19 lipca 1921 roku w Płocku. W okresie okupacji hitlerowskiej przebywał w getcie w Łodzi, następnie w obozie w Oświęcimiu. W 1944 roku został wywieziony do Braubschwelg, następnie do […]
Najstarsza wzmianka dotycząca rodziny Sadzawka w Płocku pochodzi z 1810 roku – 22 czerwca w Notariacie Płockim został zawarty kontrakt kupna sprzedaży część nieruchomości położonej przy ulicy Synagogalnej (numer hipoteczny 39) między Józefem Markusem Poznerem a Józefem Sadzawką (wówczas jeszcze Józefem Mośkowiczem). Drugą część nieruchomości Józef Mośkowicz nabył na mocy kontraktu z dnia 24 listopada 1814 roku od Anszela Rotmana.
Józef Sadzawka (1782-1838) był handlarzem, a źródła archiwalne odnotowują go także jako jednego z płockich Żydów, którzy prowadzili w mieście prywatne domy modlitwy.
W 1824 roku Józef Sadzawka nabył nieruchomość przy ulicy Bielskiej numer hipoteczny 243B. Wielopokoleniowa rodzina Sadzawków mieszkała przy ulicy Bielskiej aż do wybuchu II wojny światowej.
Pierwszą żoną Józefa była Sura, z którą miał syna Szaję Zajnwela, drugą żoną – Bajlą z Szymków. Józef Sadzawka był także ojcem Wolfa, Abrahama, Lejbusza, Itty, Dyny oraz Ryfki.
Szaja Zajnwel, z zawodu tłumacz, był żonaty z Gitlą (1828-1900), córką Kazriela i Bajli Granatów. Ich najstarszy syn Józef urodził się w 1856 roku. W kolejnych latach na świat przyszła Tyszla Małka (ur. 1858 rok), Emanuel (ur. 1860 rok) oraz Moszek Aron (ur. 1864 rok).
Żoną Emanuela Sadzawki była Małka z Askanasów, córka Jakuba Szulima i Marii Perelgryc, urodzona w 1855 roku w Płocku. Ich dziećmi byli Łaja (ur. 1888 rok) i Jakub Szmul (ur. 1889 rok). Emanuel Sadzawka na co dzień sprzedawał napoje gazowane w budce przy placu Konstantynowskim.
Moszek Aron Sadzawka ożenił się z Ryfką Wajcman z Wyszogrodu, córką Jochima Wajcmana i Estery Sury z Albertów. Wspólne dzieci Ryfki i Moszka Arona to: Samuel (ur. 1896 rok), Bajla (ur. 1897 rok), Dyna (ur. 1898 rok), Małka (ur. 1899 rok), Szaja (ur. 1901 rok), Kasryel (ur. 1903 rok) oraz Gitla (ur. 1907 rok). Od początku lat 80. XIX wieku Moszek Aron Sadzawka zajmował się w Płocku handlem wyrobami tytoniowymi. W okresie międzywojnia prowadził firmę sprzedającą meble.
Od 1860 roku właścicielką nieruchomości przy ulicy Bielskiej była Gitla Sadzawka. Nieruchomość tę odkupiła od Abrama Jagody, który nabył ją na publicznej sprzedaży w drodze działów po spadkobiercach Józefa i Bajli. Po śmierci Gitli, w 1908 roku, właścicielami zostały jej dzieci: Moszek Aron, Emanuel, Józef i Tyszla Małka. Jeszcze w tym samym roku Moszek przejął części należące do rodzeństwa i został jedynym właścicielem nieruchomości, aż do śmierci w 1936 roku. Ostatnim przedwojennym właścicielem nieruchomości był Abram Sadzawka.
Przed 1882 rokiem Józef Sadzawka, syn Szai Zajnwela i Gitli, wyemigrował do Belgii. W wieku 26 lat ożenił się z pochodzącą z Dahleram (Niemcy) Marią Ungermann (ur. 1859 rok), córką Mathiasa i Julianne Matheÿ. Józef i Maria mieli czworo dzieci: Emila (ur. 1882 rok), Julię (ur. 1884 rok), Jeanne (ur. 1888 rok) i Ernesta Leona (ur. 1890 rok). Sadzawkowie mieszkali w północno-zachodniej dzielnicy Brukseli – Laeken.
Józef Sadzawka zrobił w Brukseli oszałamiającą karierę w przemyśle tytoniowym. Przed 1888 rokiem założył znaną manufakturę papierosów i tytoniu tureckiego (Manufacture de Cigarettes & Tabacs Turcs J. Sadzawka), zlokalizowaną przy rue Linnée 62, następnie Avenue de la Reine 286. O jego sukcesach na tym polu świadczyć może nagroda – Grand Prix, którą uzyskał podczas światowej wystawy w Brukseli w 1897 roku. Swoją firmę i jej produkty prezentował następnie podczas światowej wystawy w Liege w roku 1905.
Przemysł tytoniowy był wówczas stosunkowo młodą gałęzią przemysłu. Pierwsze fabryki cygar powstały w Antwerpii i Gandawie między 1840 a 1850 rokiem. Następnie przemysł ten rozpowszechnił się w innych miastach, a fabryki belgijskie szybko stały się znane na całym świecie. Fabrykacja papierosów rozpoczęła się jeszcze później. Józef, który założył w Brukseli znaną manufakturę pod koniec lat 80-tych, pojawił się na rynku światowym dość wcześnie (pierwszymi fabrykantami papierosów w Belgii byli obcokrajowcy lub Belgowie, którzy uprzednio nie mieli nic wspólnego z przemysłem tytoniowym).
Syn Józefa – Ernest Leon Sadzawka był bohaterem I wojny światowej. Służbę wojskową rozpoczął 12 października 1914 roku jako wolontariusz i walczył w kolejnych kampaniach do końca wojny. Na kartach historii wojskowości belgijskiej zapisał się jako wzorowy i odważny adiutant, dowódca patrolu plutonu I pułku liniowego 5. Dywizji Piechoty, która nocą z 30 czerwca na 1 lipca 1918 roku przeprowadziła bohaterski szturm na posterunek wroga w pobliżu Merkem przy skrzyżowaniu Londen (front Yser). Za szczególne zasługi na polu walki Ernest Leon otrzymał 9 odznaczeń, w tym Order Korony, Order Leopolda, Krzyż Wojenny, Medal Zwycięstwa, Medal Wolontariusza-Kombatanta oraz Medal-Uczczenie stulecia Belgii. Choć dwukrotnie został poważnie ranny w walce (27 sierpnia 1916 roku i 1 lipca 1918 roku; amputacja lewego kciuka i głęboka rana lewego uda spowodowana ułamkiem pocisku), dopiero w lutym 1919 roku Ernest Leon zwrócił się z prośbą do rządu o udzielenie urlopu, do czego skłoniła go trudna sytuacja materialna i zdrowotna jego ojca Józefa, który podczas wojny odmówił pracy dla wroga, zaprzestając działalności w swojej fabryce tytoniu.
Dzięki Ernestowi Leonowi, Józef i Maria w roku 1920 otrzymali belgijskie dowody tożsamości, stając się pełnoprawnymi obywatelami kraju.
Ernest Sadzawka zapisał się także w historii najstarszego klubu żeglarskiego w Belgii. Prasa belgijska z 1914 roku, zarówno w języku francuskim, jak i flamandzkim, informowała wielokrotnie o uczestnictwie i sukcesach Ernesta w międzynarodowych regatach w Ostendzie i Liège. W 1925 roku Ernest został prezesem prestiżowego Klubu Królewskiego Żeglarskiego w Brukseli. Funkcję tę pełnił przez 35 lat.
13 lipca 1920 roku Józef Sadzawka sprzedał firmę. Z korespondencji Marii Ungermann do dzieci pisanej z Vichy Hotel w Nicei na początku 1925 roku wynika, że zmarł w wyniku powikłań wywołanych przez bronchit. Został pochowany na cmentarzu w Laeken. Jego potomkowie mieszkają dziś w Belgii, Francji i Chile.
Jehuda Lejb Margolies (1787-1811) – syn Aszera Zeliga, był rabinem, który na przełomie XVIII i XIX wieku kierował życiem duchowym płockiej gminy żydowskiej. Przed 1793 rokiem pełnił funkcję rabina w Szczebrzeszynie, Włocławku i Bodzanowie. Był związany z Płockiem w okresie od 1798 do 1805 roku. […]
Maurycy Markusfeld (1849-1900) – adwokat przysięgły w Płocku w latach 1889-1900. Był synem cenionego doktora medycyny i pierwszego lekarza szpitala św. Walentego w Kutnie w latach 1844-1850 Samuela Stanisława Markusfelda (1810-1880) oraz Emilii z Lewensztajnów. Maurycy Markusfeld był absolwentem Wydziału Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Stanowisko […]
Beniamin Koryto (ur. 1802, Sochaczew) i Tyla z domu Sierota (ur. 1804, Służewo) byli pierwszymi przedstawicielami rodziny Koryto, którzy osiedlili się w Płocku (więcej na temat rodziny Koryto: link ). Jeden z ich synów – Izrael (ur. 1847) poślubił Gitlę Taubę z domu Szmiga (ur. 1854). Córka Ruchla w 1914 roku wyszła za mąż za Chiela (Jechiela) Majera Bieżuńskiego (ur. 1888, Płock), syna Natana i Gitli z domu Gombiner.
Chiel był absolwentem gimnazjum gubernialnego w Płocku, następnie kontynuował prywatną edukację w klasach średnich. Ukończył Warszawską Szkołę Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu Heleny Kuczalskiej oraz szkołę pływania Majewskiego na warszawskiej Pradze. Przez pewien czas prowadził kursy gimnastyki w jednej z warszawskich szkół. W 1920 roku, podczas inwazji bolszewickiej, zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego. Od 1921 roku był nauczycielem gimnastyki w 7-klasowej szkole powszechnej dla dzieci żydowskich w Płocku, następnie w szkole podstawowej w Wyszogrodzie. W lipcu 1925 roku ukończył kurs fizyki i matematyki w Aleksandrowie Kujawskim, w 1932 roku kurs harcerski, a następnie letnie kursy wychowania fizycznego. Przeszedł na emeryturę w 1938 roku.
Początkowo Bieżuńscy mieszkali w Wyszogrodzie przy ulicy Rębowskiej 28, następnie w Płocku przy ulicy Kolegialnej 3. Chiel i Ruchla mieli pięcioro dzieci: Symę (ur. 1915, Warszawa), Izraela (ur. 1917, Płock), Naumę vel Neomi (ur. 1921, Płock), Chaję Surę vel Helę (ur. 1922, Płock) oraz Arona vel Arthura (ur. 1926, Wyszogród). Ich córki uczęszczały do Gimnazjum Żeńskiego im. hetmanowej Reginy Żółkiewskiej w Płocku, gdzie Nauma wyróżniała się wiedzą i inteligencją wśród uczennic.
W 1934 roku Syma wyemigrowała do Izraela. Jej siostra Nauma podążyła za nią kilka lat później. Chiel, Ruchla, Izrael, Hela i Artur, którzy pozostali w Płocku, zginęli w Holokauście.
W Izraelu Syma ukończyła Uniwersytet Hebrajski i została nauczycielką biologii. Nauma została pielęgniarką, następnie ukończyła Wydział Lekarski Uniwersytetu Hebrajskiego i została lekarzem. W 1943 roku Syma poślubiła Chaima Broda (ur. 1911, Radomyśl Wielki). Jej mąż zginął w 1945 roku na służbie w Brygadzie Żydowskiej podczas II wojny światowej. Syma i Chaim mieli syna Amira. Nauma zmarła w 1997 roku, Syma w 2005 roku.
Amir Brod, Izrael
Maksymilian Eljowicz (1890-1942) – artysta malarz, urodził się w Raciążu jako syn rzemieślnika Chaima Pinkasa. Na początku XX wieku jego rodzina przeniosła się do Płocka. Tu Maksymilian podjął naukę, następnie pracę w zakładzie zegarmistrzowskim. Ponieważ od najmłodszych lat przejawiał wybitne zdolności do malarstwa i rysunku, […]
Dr Roman (Rywen) Pakuła był synem Mojżesza Arona i Enty, w Płocku rodzina mieszkała przy ul. Grodzkiej 4. Poniżej publikujemy dwa teksty poświęcone postaci tego niezwykłego płocczanina i cenionego naukowca. Doktor Roman Pakuła – rys biograficzny przygotowany przez współpracowników z Wydziału Mikrobiologii na Uniwersytecie w […]
Jakub Zysman (1861-1926) – lekarz i społecznik, zwany „doktorem Judymem z Klimontowa”, urodził się w Zakroczymiu jako syn Hersza Bera Zysmana i Łai z Przysucherów. W latach 70. XIX wieku jego rodzina przeniosła się do Płocka. Jakub miał dziewięcioro rodzeństwa: braci Chaima (ur. 1862), Majera (ur. 1865), Szmula (ur. 1866), Lewina (ur. 1873) i Abrama (ur. 1877) oraz siostry Idel (ur. 1868), Ettę (ur. 1873), Marię (ur. 1875) oraz Rozalię (ur. 1877). Wcześnie stracił matkę, a jego ojciec ożenił się ponownie z Chawą Przysucher. Zysmanowie mieszkali przy ulicy Królewieckiej w nieruchomości Władysława i Zofii Lubowidzkich. Ambitny i zdolny Jakub uczęszczał do gimnazjum gubernialnego w Płocku. W 1887 roku ukończył studia na Wydziale Medycyny Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Dwa lata później zmienił wyznanie na ewangelicko-augsburskie. Praktykował w Wisznicach, następnie w Warszawie, od 1891 roku w Klimontowie. W 1894 roku zawarł małżeństwo z Eufemią Marią z Modzelewskich, z którą miał troje dzieci: Jerzego, Irenę i Wiktora (znanego jako Bruno Jasieński). W pamięci klimontowian Jakub Zysman zapisał się nie tylko jako wielkoduszny lekarz (leczył za darmo ubogich mieszkańców miasteczka i okolic), ale również wielki społecznik: inicjator powstania Klimontowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego, działacz Towarzystwa Gniazd Sierocych i współorganizator Polskiej Macierzy Szkolnej. Dzięki Jakubowi Zysmanowi w Klimontowie wybudowano remizę strażacką, rozpoczęto brukowanie ulic i placów, przeprowadzono połączenie telegraficzne Klimontowa z Opatowem. W okresie I wojny światowej Jakub Zysman wraz z rodziną przebywał w Moskwie i służył jako lekarz wojskowy. Po zakończeniu wojny powrócił do Klimontowa, gdzie mieszkał i pracował do śmierci w roku 1926. Wielkiego obywatela Klimontowa, którego religią był każdy człowiek potrzebujący pomocy, żegnało blisko 10 tysięcy osób.
Bibliografia:
Jaworski K., Dandys. Słowo o Brunonie Jasieńskim, Warszawa 2009
Zarębski M., Jakub Zysman – lekarz społecznik, animator licznych inicjatyw obywatelskich w Klimontowie,
http://www.oil.org.pl/jsp/bip/drukuj.jsp?classId=/oil/oil56/gazeta/numery/n2011/n201110/n20111010
[dostęp: 14.05.2020]
Symcha Guterman (biogram Symchy – link) urodził się 1 września 1903 roku w Warszawie, jako syn talmudysty Menachema Mendla (ur. ok. 1870) i Bajli Gitli z Fiszmanów (ur. ok. 1872). Jego matka pochodziła z zamożnej rodziny z Kozienic nad rzeką Zagożdżonką, gdzie jej ojciec – […]
