Już 12 grudnia 2025 roku swą premierę będzie miał najnowszy przewodnik wydany przez Fundację Nobiscum. Książkę “Śladami Adama Neumana-Nowickiego” autorstwa Gabrieli Nowak-Dąbrowskiej publikujemy dzięki dofinansowaniu Miasta Płock. Na spotkanie premierowe zapraszamy 12 grudnia o godzinie 17.00 do Domu Darmstadt przy Starym Rynku 8. Tego dnia […]
Fundacja Nobiscum znalazła się w gronie finalistów Nagrody POLIN 2025! Bardzo dziękujemy za docenienie naszej pracy i cieszymy się tym bardziej, że wśród finalistów są osoby, których działania znamy i cenimy od lat! Finaliści Nagrody POLIN 2025 (za stroną Muzeum POLIN na FB): Andrzej Białek […]
Icchak Grünbaum (1879-1970) – poseł na Sejm Ustawodawczy i Sejm I, II i III kadencji II RP oraz jeden z sygnatariuszy deklaracji niepodległości Izraela, zapisał się na kartach historii Płocka jako inicjator powstania pierwszej żydowskiej biblioteki w naszym mieście, zarazem jednej z pierwszych żydowskich bibliotek w Polsce.
Izaak Towie Altman, dziennikarz, literat, autor książki zatytułowanej „Jeden dzień płockiego kupca” oraz wydawca gazety „Dos Płocker Leben”, pisząc w swoich wspomnieniach o roli Icchaka Grünbauma w tworzeniu biblioteki, zanotował:
Niektórzy z grupy uczniów, porwanych przez falę narodową, którzy uczyli się w wyższych klasach rosyjskiego gimnazjum, utworzyli pierwszą żydowską bibliotekę w Płocku. Wśród tych uczniów gimnazjalnych był jeden, którego słusznie można uważać za siłę napędową całego przedsięwzięcia. Poważny, energiczny i oddany sprawie, najwięcej ze wszystkich pozostałych pracował dla niej, zajmował się jej problemami i swoją działalnością służył za przykład dla innych, których przybywało coraz więcej i pomagało realizować jego ideę.
Spotkanie, na którym postanowiono utworzyć żydowską bibliotekę w Płocku, odbyło się w prywatnym domu modlitwy Towie Fiszmana, który zarazem wyraził gotowość wystosowania podania do władz w sprawie uzyskania zezwolenia. W owych czasach bowiem, w warunkach carskiej władzy, nie było rzeczą łatwą uzyskanie zgody na uruchomienie biblioteki, szczególnie żydowskiej – bibliotekę można było zalegalizować tylko jako prywatne przedsięwzięcie, na nazwisko człowieka, będącego poza wszelkim podejrzeniem. Organizatorem spotkania był Aron Beker, jeden z późniejszych założycieli Towarzystwa Szkół Średnich Żydowskich w Płocku, oraz Icchak Grünbaum, który w swoim przemówieniu do zebranych wspomniał m. in. uczniów z Bejt Hamidraszu, „poszukujących nowej drogi życia, którym biblioteka ze swoimi książkami powinna była przyjść z pomocą”. Podczas spotkania został utworzony związek syjonistyczny pod nazwą Mazkeret Szmuel (dla uczczenia rabina Szmuela Mohylewera – twórcy i ideologa syjonizmu religijnego).
Po pozytywnym rozpatrzeniu podania złożonego przez Towie Fiszmana, przystąpiono do otwarcia biblioteki i zorganizowania jej zbiorów. Książki przynosiły osoby prywatne, również Icchak Grünbaum, który udostępnił swoje publikacje w języku hebrajskim oraz książki z dawnego księgozbioru płońskiej biblioteki funkcjonującej przy Stowarzyszeniu do Spraw Nauki i Rozsądnego Myślenia „Kałakotka”. Płocczanie zapamiętali Grünbauma jako tego, który chodził po domach, przedstawiał swoją sprawę, podchodził do szaf z książkami, wyszukiwał interesujące go pozycje i błagał o ich podarowanie. Jednym z najaktywniejszych organizatorów biblioteki był także Mordechaj Koszerkiewicz – ślusarz i robotnik w fabryce Sarny.
Biblioteka, która z czasem otrzymała nazwę Hazomir, co w języku hebrajskim oznacza Śpiew, stała się ważną bazą kulturalną dla płockiej młodzieży, która mogła tu czytać i nasiąkać wiedzą, oraz centrum dyskusji i zebrań. Przy bibliotece czynna była czytelnia – jedna z najstarszych czytelni w Płocku.
Siedziba Biblioteki Żydowskiej „Hazomir” mieściła się przez wiele lat w kamienicy przy Starym Rynku 11. Tu także funkcjonowało Żydowskie Muzyczno-Literacko-Dramatyczne
17 listopada 1926 roku miały miejsce uroczystości z okazji 30-lecia istnienia biblioteki Hazomir. W teatrze miejskim odbyła się akademia z udziałem Icchaka Grünbauma, ukazało się jubileuszowe wydawnictwo, a na członków honorowych biblioteki mianowano, prócz Grünbauma, Izaaka Towie Altmana, Arona Bekera, Mordechaja Koszerkiewicza i Jakuba Józefa Bursztyna.
Jak odnotowano w czasopiśmie „Bibliotekarz” z 1936 roku, biblioteka Hazomir miała w tym czasie księgozbiór złożony z 6215 tomów. Beletrystyka i dzieła naukowe w języku polskim liczyły 3169 tomów, beletrystyka w języku żydowskim – 2066, w języku hebrajskim – 980. 350 członków, przeważnie młodzieży, wypożyczało dziennie 50 książek. Ogólna ilość wypożyczeń w ciągu roku wynosiła w sumie 15 000.
Przed wojną biblioteka Hazomir była zlokalizowana przy ulicy Grodzkiej 5.
Icchak Grünbaum odwiedził Płock raz jeszcze po zakończeniu II wojny światowej. Uczestniczył w posiedzeniu Komitetu Żydowskiego oraz zwiedził dawną dzielnicę żydowską.
Borys Kowadło – fotograf, urodził się 2 grudnia 1911 roku w domu przy ulicy Bielskiej 4, w rodzinie Dawida i Rudy z Aszów. Jego ojciec był rzezakiem rytualnym. Borys Kowadło był uczniem w zakładzie fotograficznym swojego szwagra Abrama (Adama) Watmana, który funkcjonował przy ulicy Kolegialnej […]
Icek (Izaak) Bernsztajn – prawnik, nauczyciel i publicysta, urodził się 13 listopada 1899 roku w Płocku (w domu przy ulicy Kwiatka 15) w rodzinie Tobiasza i Sury. W 1918 roku wstąpił do siódmej klasy Gimnazjum Filologicznego Męskiego Towarzystwa Szkolnego w Turku, w czerwcu 1920 roku […]
Jakub Guterman – artysta malarz i ilustrator, urodził się w Warszawie w 1935 roku. Jest synem Symchy i Ewy z domu Alterowicz. Jego rodzinnym miastem jest Płock, gdzie mieszkał z rodzicami w parterowym domu przy ulicy Sienkiewicza 64. Ojciec Jakuba prowadził warsztat trykotarski, był także jednym ze współzałożycieli płockiego oddziału organizacji Frajhajt. 1 marca 1941 roku rodzina Gutermanów wraz z innymi płockimi Żydami, została wysiedlona do obozu w Działdowie. Kolejne lata wojny Gutermanowie spędzili na tułaczce po różnych miastach i wsiach, ukrywając się na aryjskich papierach. Ostatnie miesiące wojny Jakub Guterman spędził we wsi Zawady pod Łowiczem. Symcha Guterman zginął w pierwszych dniach powstania warszawskiego. Jakub z matką powrócił do Płocka. Ukończył tu szkołę podstawową, przez jeden rok uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Jagiełły. W 1950 roku wyemigrował z matką i ojczymem do Izraela. Studiował literaturę na Uniwersytecie Jerozolimskim oraz sztukę w Instytucie Avny w Tel Awiwie. Mieszkał w kibucu Ein Harod, następnie (do dziś) Ha-Ogen. Przez czterdzieści lat uczył literatury w liceum oraz pracował jako ilustrator książek (w jego dorobku znajduje się ponad 170 pozycji). Był także redaktorem graficznym tygodników dla dzieci, publikował wiersze oraz przekłady, w tym również z poezji polskiej.
Dom przy ulicy Sienkiewicza 64 w Płocku wpisany do rejestru zabytków!
Abram Hersz vel Alfred Blay urodził się 30 maja 1876 roku w Płocku. Jego ojciec Natan (1839-1915) pochodził z Kalisza. Matką była Estera z domu Landau (1845-1928), córka Icka Tobiasza i Małki. Alfred Blay miał troje rodzeństwa: brata Szmula Tobiasza (1868-1899) oraz siostry Hindę Małkę […]
Rozpoczynamy siódmy rok działalności JewishPlock.eu – najważniejszego źródła informacji o historii płockiej społeczności żydowskiej w sieci! Na stronie znajdziecie albumy rodzinne, biogramy, informacje na temat miejsc związanych ze społecznością żydowską miasta Płocka, filmy, wystawy i projekty online dzięki którym staramy się upamiętniać historię płockich Żydów. […]
Ukazała się niezwykła publikacja dotycząca historii płockich Żydów – to opracowanie źródłowe kroniki gminy żydowskiej w Płocku z lat 1762-1818, w oryginale przechowywanej w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego, którego podjęła się nasza przyjaciółka Pnina Stern. Pięknie wydana książka ukazała się w języku hebrajskim w Izraelu. Serdecznie gratulujemy Autorce opracowania!
Poniżej publikujemy streszczenie autorstwa Pniny Stern:
Płocka kronika gminy żydowskiej to księga, w której zapisano decyzje kierownictwa gminy żydowskiej w Płocku w latach 1762-1818. Rękopis znajduje się w archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie (Pinkas Płocki AŻIH114/1). Nikt nie wie, jak się tam znalazł i kiedy. O jego istnieniu zrobiło się głośno dopiero w 2007 roku.
Około 240 z 270 stron zapisanych jest w języku hebrajskim, połączonym z odrobiną jidysz i aramejskiego. Język hebrajski w księdze jest typowy dla hebrajskiego aszkenazyjskiego, który był używany w tamtym czasie.
Większość stron niehebrajskich została napisana w języku staropolskim. Cztery strony są w średniowiecznej łacinie, a niespełna dwie strony w staroniemieckim. Części, które są w języku polskim, łacińskim i niemieckim, są jedynie kwitami dotyczącymi pożyczek lub spłaty długów przez gminę.
Tematy poruszane w księdze to wybory, które odbywały się raz w roku w dniach przejściowych Paschy, lista osób wyznaczonych do różnych zadań wspólnotowych, regulacje wewnętrzne gminy; podatki gminne i inne, sprawy dotyczące nieruchomości i sprawy społeczne. Dużą uwagę poświęcono nadzorowaniu sposobu, w jaki wybrani członkowie zajmowali się sprawami i wypełniali swoje obowiązki.
Oczywiste jest, że synagoga pełniła najważniejszą funkcję w życiu gminy. Była oczywiście miejscem rytuałów religijnych. Jednak było to również miejsce, w którym ogłaszano ważne dla gminy sprawy, takie jak kupno lub sprzedaż nieruchomości, i gdzie odbywały się postępowania dotyczące wykluczenia spośród członków gminy osób zakłócających porządki.
To naukowe opracowanie księgi zawiera transkrypcję tekstu manuskryptu i adnotacje. Zawarte są w nim również również dodatkowe narzędzia – historyczne wprowadzenie, wyjaśnienie cech charakterystycznych księgi i trudności w jej rozszyfrowaniu, słownik pojęć i wyjaśnienie słów zaczerpniętych z języków obcych, tłumaczenie nazw miejsc na ich język oryginalny, słownik skrótów i inicjałów w języku hebrajskim, polskim i łacińskim, glosariusz jidysz, glosariusz aramejski, wykres przedstawiający stanowiska w gminie i sposób wybierania ludzi mających te funkcje pełnić oraz indeks ważnych tematów omawianych w księdze.
Znaczenie rękopisu jest ogromne, gdyż stanowi on niemal jedyne autentyczne źródło dotyczące życia społeczności żydowskiej w Płocku w drugiej połowie XVIII i na początku XIX wieku. Może rzucić światło na ówczesne kierownictwo i administrację innych gmin żydowskich w Polsce. Czytając księgę, czytelnik odnosi wrażenie istnienia żywej, aktywnej i niezależnej społeczności żydowskiej.
Pnina Stern
(tłumaczenie z języka angielskiego: Piotr Dąbrowski)
W tym roku przypada 100. rocznica urodzin Adama Neumana-Nowickiego (1925-2021) – płocczanina, autora książki pt. “Walka o życie”. W związku z tą szczególną okazją Fundacja Nobiscum przygotowuje nowy przewodnik – “Śladami Adama Neumana-Nowickiego”, który przybliży miejsca związane z jego dzieciństwem i młodością, w tym m.in. […]
