Już 12 grudnia 2025 roku swą premierę będzie miał najnowszy przewodnik wydany przez Fundację Nobiscum. Książkę “Śladami Adama Neumana-Nowickiego” autorstwa Gabrieli Nowak-Dąbrowskiej publikujemy dzięki dofinansowaniu Miasta Płock. Na spotkanie premierowe zapraszamy 12 grudnia o godzinie 17.00 do Domu Darmstadt przy Starym Rynku 8. Tego dnia […]
Fundacja Nobiscum znalazła się w gronie finalistów Nagrody POLIN 2025! Bardzo dziękujemy za docenienie naszej pracy i cieszymy się tym bardziej, że wśród finalistów są osoby, których działania znamy i cenimy od lat! Finaliści Nagrody POLIN 2025 (za stroną Muzeum POLIN na FB): Andrzej Białek […]
Icchak Grünbaum (1879-1970) – poseł na Sejm Ustawodawczy i Sejm I, II i III kadencji II RP oraz jeden z sygnatariuszy deklaracji niepodległości Izraela, zapisał się na kartach historii Płocka jako inicjator powstania pierwszej żydowskiej biblioteki w naszym mieście, zarazem jednej z pierwszych żydowskich bibliotek w Polsce.
Izaak Towie Altman, dziennikarz, literat, autor książki zatytułowanej „Jeden dzień płockiego kupca” oraz wydawca gazety „Dos Płocker Leben”, pisząc w swoich wspomnieniach o roli Icchaka Grünbauma w tworzeniu biblioteki, zanotował:
Niektórzy z grupy uczniów, porwanych przez falę narodową, którzy uczyli się w wyższych klasach rosyjskiego gimnazjum, utworzyli pierwszą żydowską bibliotekę w Płocku. Wśród tych uczniów gimnazjalnych był jeden, którego słusznie można uważać za siłę napędową całego przedsięwzięcia. Poważny, energiczny i oddany sprawie, najwięcej ze wszystkich pozostałych pracował dla niej, zajmował się jej problemami i swoją działalnością służył za przykład dla innych, których przybywało coraz więcej i pomagało realizować jego ideę.
Spotkanie, na którym postanowiono utworzyć żydowską bibliotekę w Płocku, odbyło się w prywatnym domu modlitwy Towie Fiszmana, który zarazem wyraził gotowość wystosowania podania do władz w sprawie uzyskania zezwolenia. W owych czasach bowiem, w warunkach carskiej władzy, nie było rzeczą łatwą uzyskanie zgody na uruchomienie biblioteki, szczególnie żydowskiej – bibliotekę można było zalegalizować tylko jako prywatne przedsięwzięcie, na nazwisko człowieka, będącego poza wszelkim podejrzeniem. Organizatorem spotkania był Aron Beker, jeden z późniejszych założycieli Towarzystwa Szkół Średnich Żydowskich w Płocku, oraz Icchak Grünbaum, który w swoim przemówieniu do zebranych wspomniał m. in. uczniów z Bejt Hamidraszu, „poszukujących nowej drogi życia, którym biblioteka ze swoimi książkami powinna była przyjść z pomocą”. Podczas spotkania został utworzony związek syjonistyczny pod nazwą Mazkeret Szmuel (dla uczczenia rabina Szmuela Mohylewera – twórcy i ideologa syjonizmu religijnego).
Po pozytywnym rozpatrzeniu podania złożonego przez Towie Fiszmana, przystąpiono do otwarcia biblioteki i zorganizowania jej zbiorów. Książki przynosiły osoby prywatne, również Icchak Grünbaum, który udostępnił swoje publikacje w języku hebrajskim oraz książki z dawnego księgozbioru płońskiej biblioteki funkcjonującej przy Stowarzyszeniu do Spraw Nauki i Rozsądnego Myślenia „Kałakotka”. Płocczanie zapamiętali Grünbauma jako tego, który chodził po domach, przedstawiał swoją sprawę, podchodził do szaf z książkami, wyszukiwał interesujące go pozycje i błagał o ich podarowanie. Jednym z najaktywniejszych organizatorów biblioteki był także Mordechaj Koszerkiewicz – ślusarz i robotnik w fabryce Sarny.
Biblioteka, która z czasem otrzymała nazwę Hazomir, co w języku hebrajskim oznacza Śpiew, stała się ważną bazą kulturalną dla płockiej młodzieży, która mogła tu czytać i nasiąkać wiedzą, oraz centrum dyskusji i zebrań. Przy bibliotece czynna była czytelnia – jedna z najstarszych czytelni w Płocku.
Siedziba Biblioteki Żydowskiej „Hazomir” mieściła się przez wiele lat w kamienicy przy Starym Rynku 11. Tu także funkcjonowało Żydowskie Muzyczno-Literacko-Dramatyczne
17 listopada 1926 roku miały miejsce uroczystości z okazji 30-lecia istnienia biblioteki Hazomir. W teatrze miejskim odbyła się akademia z udziałem Icchaka Grünbauma, ukazało się jubileuszowe wydawnictwo, a na członków honorowych biblioteki mianowano, prócz Grünbauma, Izaaka Towie Altmana, Arona Bekera, Mordechaja Koszerkiewicza i Jakuba Józefa Bursztyna.
Jak odnotowano w czasopiśmie „Bibliotekarz” z 1936 roku, biblioteka Hazomir miała w tym czasie księgozbiór złożony z 6215 tomów. Beletrystyka i dzieła naukowe w języku polskim liczyły 3169 tomów, beletrystyka w języku żydowskim – 2066, w języku hebrajskim – 980. 350 członków, przeważnie młodzieży, wypożyczało dziennie 50 książek. Ogólna ilość wypożyczeń w ciągu roku wynosiła w sumie 15 000.
Przed wojną biblioteka Hazomir była zlokalizowana przy ulicy Grodzkiej 5.
Icchak Grünbaum odwiedził Płock raz jeszcze po zakończeniu II wojny światowej. Uczestniczył w posiedzeniu Komitetu Żydowskiego oraz zwiedził dawną dzielnicę żydowską.
Borys Kowadło – fotograf, urodził się 2 grudnia 1911 roku w domu przy ulicy Bielskiej 4, w rodzinie Dawida i Rudy z Aszów. Jego ojciec był rzezakiem rytualnym. Borys Kowadło był uczniem w zakładzie fotograficznym swojego szwagra Abrama (Adama) Watmana, który funkcjonował przy ulicy Kolegialnej […]
Icek (Izaak) Bernsztajn – prawnik, nauczyciel i publicysta, urodził się 13 listopada 1899 roku w Płocku (w domu przy ulicy Kwiatka 15) w rodzinie Tobiasza i Sury. W 1918 roku wstąpił do siódmej klasy Gimnazjum Filologicznego Męskiego Towarzystwa Szkolnego w Turku, w czerwcu 1920 roku […]
Jakub Guterman – artysta malarz i ilustrator, urodził się w Warszawie w 1935 roku. Jest synem Symchy i Ewy z domu Alterowicz. Jego rodzinnym miastem jest Płock, gdzie mieszkał z rodzicami w parterowym domu przy ulicy Sienkiewicza 64. Ojciec Jakuba prowadził warsztat trykotarski, był także jednym ze współzałożycieli płockiego oddziału organizacji Frajhajt. 1 marca 1941 roku rodzina Gutermanów wraz z innymi płockimi Żydami, została wysiedlona do obozu w Działdowie. Kolejne lata wojny Gutermanowie spędzili na tułaczce po różnych miastach i wsiach, ukrywając się na aryjskich papierach. Ostatnie miesiące wojny Jakub Guterman spędził we wsi Zawady pod Łowiczem. Symcha Guterman zginął w pierwszych dniach powstania warszawskiego. Jakub z matką powrócił do Płocka. Ukończył tu szkołę podstawową, przez jeden rok uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Jagiełły. W 1950 roku wyemigrował z matką i ojczymem do Izraela. Studiował literaturę na Uniwersytecie Jerozolimskim oraz sztukę w Instytucie Avny w Tel Awiwie. Mieszkał w kibucu Ein Harod, następnie (do dziś) Ha-Ogen. Przez czterdzieści lat uczył literatury w liceum oraz pracował jako ilustrator książek (w jego dorobku znajduje się ponad 170 pozycji). Był także redaktorem graficznym tygodników dla dzieci, publikował wiersze oraz przekłady, w tym również z poezji polskiej.
Dom przy ulicy Sienkiewicza 64 w Płocku wpisany do rejestru zabytków!
Abram Hersz vel Alfred Blay urodził się 30 maja 1876 roku w Płocku. Jego ojciec Natan (1839-1915) pochodził z Kalisza. Matką była Estera z domu Landau (1845-1928), córka Icka Tobiasza i Małki. Alfred Blay miał troje rodzeństwa: brata Szmula Tobiasza (1868-1899) oraz siostry Hindę Małkę […]
Rozpoczynamy siódmy rok działalności JewishPlock.eu – najważniejszego źródła informacji o historii płockiej społeczności żydowskiej w sieci! Na stronie znajdziecie albumy rodzinne, biogramy, informacje na temat miejsc związanych ze społecznością żydowską miasta Płocka, filmy, wystawy i projekty online dzięki którym staramy się upamiętniać historię płockich Żydów. […]
Ukazała się niezwykła publikacja dotycząca historii płockich Żydów – to opracowanie źródłowe kroniki gminy żydowskiej w Płocku z lat 1762-1818, w oryginale przechowywanej w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego, którego podjęła się nasza przyjaciółka Pnina Stern. Pięknie wydana książka ukazała się w języku hebrajskim w Izraelu. Serdecznie gratulujemy Autorce opracowania!
Poniżej publikujemy streszczenie autorstwa Pniny Stern:
Płocka kronika gminy żydowskiej to księga, w której zapisano decyzje kierownictwa gminy żydowskiej w Płocku w latach 1762-1818. Rękopis znajduje się w archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie (Pinkas Płocki AŻIH114/1). Nikt nie wie, jak się tam znalazł i kiedy. O jego istnieniu zrobiło się głośno dopiero w 2007 roku.
Około 240 z 270 stron zapisanych jest w języku hebrajskim, połączonym z odrobiną jidysz i aramejskiego. Język hebrajski w księdze jest typowy dla hebrajskiego aszkenazyjskiego, który był używany w tamtym czasie.
Większość stron niehebrajskich została napisana w języku staropolskim. Cztery strony są w średniowiecznej łacinie, a niespełna dwie strony w staroniemieckim. Części, które są w języku polskim, łacińskim i niemieckim, są jedynie kwitami dotyczącymi pożyczek lub spłaty długów przez gminę.
Tematy poruszane w księdze to wybory, które odbywały się raz w roku w dniach przejściowych Paschy, lista osób wyznaczonych do różnych zadań wspólnotowych, regulacje wewnętrzne gminy; podatki gminne i inne, sprawy dotyczące nieruchomości i sprawy społeczne. Dużą uwagę poświęcono nadzorowaniu sposobu, w jaki wybrani członkowie zajmowali się sprawami i wypełniali swoje obowiązki.
Oczywiste jest, że synagoga pełniła najważniejszą funkcję w życiu gminy. Była oczywiście miejscem rytuałów religijnych. Jednak było to również miejsce, w którym ogłaszano ważne dla gminy sprawy, takie jak kupno lub sprzedaż nieruchomości, i gdzie odbywały się postępowania dotyczące wykluczenia spośród członków gminy osób zakłócających porządki.
To naukowe opracowanie księgi zawiera transkrypcję tekstu manuskryptu i adnotacje. Zawarte są w nim również również dodatkowe narzędzia – historyczne wprowadzenie, wyjaśnienie cech charakterystycznych księgi i trudności w jej rozszyfrowaniu, słownik pojęć i wyjaśnienie słów zaczerpniętych z języków obcych, tłumaczenie nazw miejsc na ich język oryginalny, słownik skrótów i inicjałów w języku hebrajskim, polskim i łacińskim, glosariusz jidysz, glosariusz aramejski, wykres przedstawiający stanowiska w gminie i sposób wybierania ludzi mających te funkcje pełnić oraz indeks ważnych tematów omawianych w księdze.
Znaczenie rękopisu jest ogromne, gdyż stanowi on niemal jedyne autentyczne źródło dotyczące życia społeczności żydowskiej w Płocku w drugiej połowie XVIII i na początku XIX wieku. Może rzucić światło na ówczesne kierownictwo i administrację innych gmin żydowskich w Polsce. Czytając księgę, czytelnik odnosi wrażenie istnienia żywej, aktywnej i niezależnej społeczności żydowskiej.
Pnina Stern
(tłumaczenie z języka angielskiego: Piotr Dąbrowski)
Lejbusz Pszenica, Szmul Dawid Pszenica, Chana Ryfka Głowińska z domu Żychlińska, Azriel Szlama Pszenica, Dwojra Gitla Pszenica, Estera Tauba Pszenica, Gnanczy Pszenica, Abram Hersz Pszenica, Bina Pszenica, Małka Pszenica, Beniamin Hersz Niedźwiedź, Naftali Markus Frendler, Hinda Frajdla Grynbaum, Szmul Majer Luszyński… W obozie zagłady Auschwitz-Birkenau […]
