W zbiorach Archiwum Akt Nowych, w zespole archiwalnym Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego pod sygnaturą 16266 znajduje się dokumentacja dotycząca płocczanina Adolfa Adama Goldberga (1865-1933). Ten pochodzący z asymilowanej żydowskiej rodziny kupieckiej działacz polityczny, zarazem brat znanego poety i krytyka sztuki Mieczysława Goldberga, pozostawił […]
Bolszewicy nacierali na miasto. Słychać było strzały artylerii. Lada chwila mogli dotrzeć do nas. W naszym domu na pierwszym piętrze były biura intendentury wojskowej. Pracowało tam kilku oficerów Polaków i dwaj bracia Narwowie – Żydzi. Lokatorzy – Polacy zabrali oficerów polskich, przebrali ich w cywilne […]
Pierwsza historyczna wzmianka świadcząca o obecności Żydów w Płocku pochodzi z 1237 roku. Zachowała się ona w dokumencie lokacyjnym miasta, wystawionym przez biskupa Piotra I, w którym ustalono, że granice miasta są zaś od grobów, które są wzdłuż drogi prowadzącej do Czerwińska, aż do studni kościoła Wojsławy i drugiej studni żydowskiej i całego ogrodzenia, które prowadzi do wspólnej drogi znajdującej się obok kościoła dominikanów. Zorganizowana gmina żydowska w Płocku powstała dopiero w wieku XVI. Żydzi mieszkali wówczas przy ulicy Żydowskiej, położonej równolegle do Starego Rynku, po jego wschodniej stronie. W XVII wieku powstała wydzielona administracyjnie enklawa ludności żydowskiej w Płocku, obejmująca ulicę Żydowską, Bielską i Tylną oraz płytkie działki na zapleczu parcel przyrynkowych, tworzące drugi front ulicy Żydowskiej. Z 1803 roku zachował się plan „miasta żydowskiego” w Płocku, ukazujący kwartał miasta między ulicami Żydowską, Bielską, Jerozolimską i Tylną. Według planu dzielnica żydowska obejmowała 77 posesji.
W 1793 roku, w wyniku drugiego rozbioru Polski, Płock dostał się pod panowanie Prus. W latach 1793-1809 rząd pruski, dążąc do rozszerzenia obszaru zurbanizowanego poprzez uporządkowanie i przyłączenie przedmieść, opracował kilka planów regulacji miasta, uwzględniających wyburzenie średniowiecznych murów obronnych wokół śródmieścia, które wówczas mocno krępowały komunikację i rozwój Płocka. Linię zabudowania ulicy Kwiatka oznaczono na najstarszym zachowanym planie miasta Płocka wykonanym w 1793 roku przez inspektora budownictwa Göppnera. Na znacznej długości nowo projektowana ulica była równoległa do muru obronnego, załamywała się na wprost pałacu biskupiego i dochodziła do ulicy Tumskiej. Projekt ulicy Kwiatka pojawia się następnie na planie budowniczego Schönwalda z 1798 roku – ulica Kwiatka zaczyna się tu przy bramie Wyszogrodzkiej, u wylotu ulicy Tadeusza Kościuszki, i biegnie równolegle do murów obronnych, obejmując z obu stron fosę. Ówczesne pruskie władze zaaprobowały i w znacznej mierze urzeczywistniły projekt regulacji miasta sporządzony w 1803 roku przez Schmida – ulica Kwiatka została tu zaprojektowana z utworzeniem sporego placu pomiędzy ulicą Bielską i placem Reformackim.
8 listopada 1811 roku książę warszawski Fryderyk August wydał dekret, na mocy którego w Płocku utworzono rewir żydowski. Artykuł I dekretu określał ulice, na których ludność wyznania mojżeszowego mogła mieszkać. Były to: Jerozolimska (od Rynku Staromiejskiego do ulicy zwanej Przykop), Synagogalna, Tylna, Przykop (od Bielskiej aż do Tumskiej), Więzienna (od klasztoru oo. Reformatów do Tumskiej), Ostatnia (od Reformatów do Tumskiej), Bielska (od Przykopu „aż w pole”) oraz Mojżeszowa (od Przykopu do Ostatniej).
Spośród wyżej wymienionych główną ulicą dzielnicy żydowskiej, zarazem główną ulicą Płocka łączącą nową dzielnicę ze starym miastem, stała się ulica Przykop. Ulicę tę zwano następnie Nową (nazwa współistniała z nazwą pierwotną), niekiedy stosowano określenie „ulica Nowa nad Przykopem”. W latach 30. XIX wieku ulicę zaczęto nazywać Szeroką, co stanowiło odzwierciedlenie jej charakteru topograficznego. W połowie XIX wieku ulica Szeroka, którą nazywano bazarem miasta, była jedną z najbardziej zabudowanych ulic Płocka.
W 1935 roku przemianowano ją na ulicę Józefa Kwiatka, aby uczcić pamięć działacza socjalistycznego i dziennikarza, który urodził się w Płocku w 1874 roku i mieszkał wraz z rodziną w domu pod numerem 45. W czasie II wojny światowej nastąpiła ponowna zmiana jej nazwy na Breite Strasse. W 1940 roku weszła w skład getta, które Niemcy zlikwidowali w 1941 roku, wywożąc do obozów zagłady tysiące płockich Żydów. 23 marca 1994 roku, w trakcie obrad Komisji ds. Nazewnictwa Ulic, pojawiła się propozycja przywrócenia ulicy Kwiatka nazwy Szeroka, która jednak upadła.
Ulicę Kwiatka przed wojną porównywano do warszawskich Nalewek. Był to ruchliwy trakt komunikacyjny, z licznymi sklepami, warsztatami, punktami usługowymi i gastronomicznymi. Według danych z roku 1937 działało tu 145 placówek handlowych i zakładów rzemieślniczych różnych branż.
Ulica Józefa Kwiatka stanowiła serce żydowskiej dzielnicy w Płocku. Przy ulicy funkcjonowała szkoła żydowska (bożnica), prywatne domy modlitwy, chedery, siedziby m. in. Żydowskiego Stowarzyszenia Pogrzebowego Bieker Chajlim, Żydowskiego Towarzystwa Gimnastyczno-Sportowego Makabi oraz Stowarzyszenia Robotniczego Wychowania Fizycznego „Jutrznia”. Płocczanie pochodzenia żydowskiego byli nie tylko właścicielami kamienic przy ulicy Kwiatka, ale dominowali wśród jej mieszkańców oraz właścicieli placówek handlowych i zakładów rzemieślniczych. Księgi ludności stałej miasta Płocka odnotowują (dla okresu 1878-1897) ponad 13,700 osób pochodzenia żydowskiego zameldowanych przy ulicy Szerokiej. Z kolei spis sporządzony w przededniu II wojny światowej wykazał 3378 osób mieszkających przy tej ulicy. Wśród licznych mieszkańców nie brakowało osób wybitnych, takich jak Aron Pinkus Kohnsztam, Artur Ber, Mieczysław Themerson czy Józef Kwiatek, którzy na trwałe zapisali się w historii miasta.
W drugiej połowie XX wieku ulica Józefa Kwiatka została przebudowana: wymieniono i rozbudowano podziemne sieci wodno-kanalizacyjne, centralnego ogrzewania, gazu, kabli telekomunikacyjnych i energetycznych. Od wiosny 1997 roku do końca września 1999 roku wybudowano ciąg stylizowanych kamieniczek o charakterze mieszkalno-usługowym pomiędzy ulicą Kwiatka i Staromiejską. W lutym 2005 roku opracowano wstępny kompleksowy plan rewitalizacji Starego Miasta, w którym poza dzielnicą staromiejską z okresu średniowiecza z placami Stary Rynek, plac Gabriela Narutowicza i Plac Trzystu Straconych, objęto nabrzeże Wisły wraz ze skarpą wiślaną, a także m. in. całą ulicę Tumską i Józefa Kwiatka. W drugim półroczu 2006 roku wykonano remont elewacji budynku przy ulicy Józefa Kwiatka 9. W ramach rewitalizacji Starówki we wrześniu tego samego roku została wyremontowana i zmodernizowana zabytkowa pierzeja przy ulicy Józefa Kwiatka 15–25, z narożną kamienicą zwaną Domem Rabina. W konkursie Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa Budowa Roku 2006 MTBS sp. z o. o. w Płocku otrzymało wyróżnienie za rewitalizację tego obiektu. Największą inwestycją w obrębie Starego Miasta prowadzoną w ramach rewitalizacji tego rejonu Płocka była budowa w latach 2009-2012 kompleksu kamienic u zbiegu ulic Sienkiewicza, Bielskiej i Kwiatka zwanych Złotym Rogiem.
Bibliografia:
Nowak-Dąbrowska G., Okno na Kwiatka. Ulica Józefa Kwiatka w Płocku od początku XIX wieku do 1939 roku – ludzie i zabudowa, Płock 2019
Nachman Celner (Selner) urodził się w 1874 roku w Raciążu, jako syn Szmula (1824-1893) i Chany Ruchli z domu Tajfel. Z zawodu był krawcem-czeladnikiem, który z przerwami pracował w Londynie. Z miastem tym związany był także jego krewny Wolf Majer Celner (ur. 1839 rok), który […]
Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe Makabi, które było najbardziej znanym i najliczniejszym klubem sportowym w Płocku, powstało w 1915 roku. Jego założycielami byli Leon Goldberg, Kurt Kazen, Wilhelm Marienstrass, Juda Pszenica, Maurycy Płońskier, Berek Zeligman oraz Izrael Penzel. Organizacja odgrywała ważną rolę w życiu sportowym młodzieży żydowskiej […]
Fragment panoramy Wyszogrodu z majestatycznie wznoszącym się nad miasteczkiem nieistniejącym już dziś budynkiem synagogi – to zapowiedź nowego projektu realizowanego przez Fundacja Nobiscum. Zaczynamy oficjalnie pracę nad nowym, dwujęzycznym przewodnikiem: “Śladami Żydów Mazowsza”! ✡️
Przewodnik zaprezentuje synagogi, cmentarze żydowskie czy mykwy, ale również budynki, w których mieszkali i pracowali mazowieccy Żydzi, zlokalizowane na terenie pięciu powiatów: gostynińskiego, płockiego, płońskiego, sierpeckiego i żuromińskiego, m.in. w Płocku, Bodzanowie, Wyszogrodzie, Bielsku, Raciążu, Sierpcu i Bieżuniu!
Wkrótce zdradzimy więcej szczegółów! Śledźcie stronę Fundacji Nobiscum oraz JewishPlock.eu ✡️
Jeśli macie zaś jakiekolwiek materiały związane z tematem przewodnika, którymi chcielibyście się z nami podzielić, zapraszamy do kontaktu: info [at] fundacjanobiscum.eu
Mendel Jakub Perelgryc (ur. 1873 rok) był synem Icka Szlamy (ur. 1828 rok) i Ruchli Chany z domu Gracz (ur. 1841 rok), która pochodziła z Lipna. Jego bratem był Chaskiel Perelgryc (1864-1937) – właściciel posesji przy ulicy Warszawskiej 21 oraz Bielskiej 6, znany w Płocku […]
Feliks Tuszyński – artysta malarz i miniaturzysta, był synem Icka i Sury z Bajboków. Urodził się 19 lipca 1921 roku w Płocku. W okresie okupacji hitlerowskiej przebywał w getcie w Łodzi, następnie w obozie w Oświęcimiu. W 1944 roku został wywieziony do Braubschwelg, następnie do […]
Jehuda Lejb Margolies (1787-1811) – syn Aszera Zeliga, był rabinem, który na przełomie XVIII i XIX wieku kierował życiem duchowym płockiej gminy żydowskiej. Przed 1793 rokiem pełnił funkcję rabina w Szczebrzeszynie, Włocławku i Bodzanowie. Był związany z Płockiem w okresie od 1798 do 1805 roku. Uchodził za światłego przeciwnika chasydów, żywo interesował się ruchem oświeceniowym, którego propagatorem był Mojżesz Mendelsohn. Zasłynął jako autor dwóch dzieł: ,,Or Olam“ i “Pri-Twuah”, które wyróżniały się spośród ówczesnej literatury rabinicznej śmiałym postawieniem zagadnienia wiary i wiedzy. Jak pisze I. Schipper w książce „Siedemset lat gminy żydowskiej w Płocku”, w „Or Olam“ Margolies postawił sobie za cel zachęcenie Żydów do studiowania nauk przyrodniczych. Zadanie, do którego potrzebna była naówczas niemała odwaga, biorąc pod uwagę wrogie nastawienie ówczesnych rabinów do wszystkiego, co wkraczało w zakres nauk świeckich. W pracy Margoliesa znalazły się wywody o chemii, anatomii i fizjologii oraz jego uwagi i rozważania w związku z odkryciem Ameryki, które uważał za przełomowy fakt w dziejach rozwoju nauk przyrodniczych. Jego dzieło wywarło ogromne wrażenie, o czym świadczy fakt, że w latach 1777-1783 doczekało się ono aż trzech wydań. Margolies piętnował także rządy wielmoży kahalnych, którzy korzyli się przed magnaterią polską i jednocześnie uciskali biedotę żydowską. Niepokojem napawało go szerzenie się chasydyzmu w Polsce. Reprezentował płocką gminę podczas zjazdów kahałów żydowskich – przedstawiał różne propozycje w kwestii praw Żydów dotyczących podatku koszernego czy służby wojskowej. W latach 1805-1811 pełnił funkcję rabina Frankfurtu nad Odrą. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Słubicach.
Maurycy Markusfeld (1849-1900) – adwokat przysięgły w Płocku w latach 1889-1900. Był synem cenionego doktora medycyny i pierwszego lekarza szpitala św. Walentego w Kutnie w latach 1844-1850 Samuela Stanisława Markusfelda (1810-1880) oraz Emilii z Lewensztajnów. Maurycy Markusfeld był absolwentem Wydziału Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Stanowisko […]
