Icchak Grünbaum (1879-1970) – poseł na Sejm Ustawodawczy i Sejm I, II i III kadencji II RP oraz jeden z sygnatariuszy deklaracji niepodległości Izraela, zapisał się na kartach historii Płocka jako inicjator powstania pierwszej żydowskiej biblioteki w naszym mieście, zarazem jednej z pierwszych żydowskich bibliotek w Polsce.

Izaak Towie Altman, dziennikarz, literat, autor książki zatytułowanej „Jeden dzień płockiego kupca” oraz wydawca gazety „Dos Płocker Leben”, pisząc w swoich wspomnieniach o roli Icchaka Grünbauma w tworzeniu biblioteki, zanotował:

Niektórzy z grupy uczniów, porwanych przez falę narodową, którzy uczyli się w wyższych klasach rosyjskiego gimnazjum, utworzyli pierwszą żydowską bibliotekę w Płocku. Wśród tych uczniów gimnazjalnych był jeden, którego słusznie można uważać za siłę napędową całego przedsięwzięcia. Poważny, energiczny i oddany sprawie, najwięcej ze wszystkich pozostałych pracował dla niej, zajmował się jej problemami i swoją działalnością służył za przykład dla innych, których przybywało coraz więcej i pomagało realizować jego ideę.

Spotkanie, na którym postanowiono utworzyć żydowską bibliotekę w Płocku, odbyło się w prywatnym domu modlitwy Towie Fiszmana, który zarazem wyraził gotowość wystosowania podania do władz w sprawie uzyskania zezwolenia. W owych czasach bowiem, w warunkach carskiej władzy, nie było rzeczą łatwą uzyskanie zgody na uruchomienie biblioteki, szczególnie żydowskiej – bibliotekę można było zalegalizować tylko jako prywatne przedsięwzięcie, na nazwisko człowieka, będącego poza wszelkim podejrzeniem. Organizatorem spotkania był Aron Beker, jeden z późniejszych założycieli Towarzystwa Szkół Średnich Żydowskich w Płocku, oraz Icchak Grünbaum, który w swoim przemówieniu do zebranych wspomniał m. in. uczniów z Bejt Hamidraszu, „poszukujących nowej drogi życia, którym biblioteka ze swoimi książkami powinna była przyjść z pomocą”. Podczas spotkania został utworzony związek syjonistyczny pod nazwą Mazkeret Szmuel (dla uczczenia rabina Szmuela Mohylewera – twórcy i ideologa syjonizmu religijnego).

Po pozytywnym rozpatrzeniu podania złożonego przez Towie Fiszmana, przystąpiono do otwarcia biblioteki i zorganizowania jej zbiorów. Książki przynosiły osoby prywatne, również Icchak Grünbaum, który udostępnił swoje publikacje w języku hebrajskim oraz książki z dawnego księgozbioru płońskiej biblioteki funkcjonującej przy Stowarzyszeniu do Spraw Nauki i Rozsądnego Myślenia „Kałakotka”. Płocczanie zapamiętali Grünbauma jako tego, który chodził po domach, przedstawiał swoją sprawę, podchodził do szaf z książkami, wyszukiwał interesujące go pozycje i błagał o ich podarowanie. Jednym z najaktywniejszych organizatorów biblioteki był także Mordechaj Koszerkiewicz – ślusarz i robotnik w fabryce Sarny.

Biblioteka, która z czasem otrzymała nazwę Hazomir, co w języku hebrajskim oznacza Śpiew, stała się ważną bazą kulturalną dla płockiej młodzieży, która mogła tu czytać i nasiąkać wiedzą, oraz centrum dyskusji i zebrań. Przy bibliotece czynna była czytelnia – jedna z najstarszych czytelni w Płocku.

Siedziba Biblioteki Żydowskiej „Hazomir” mieściła się przez wiele lat w kamienicy przy Starym Rynku 11. Tu także funkcjonowało Żydowskie Muzyczno-Literacko-Dramatyczne Stowarzyszenie „Hazomir”, którego założycielami byli Mendel Szlossberg, Izaak Towie Altman oraz Herman Minc. 

17 listopada 1926 roku miały miejsce uroczystości z okazji 30-lecia istnienia biblioteki Hazomir. W teatrze miejskim odbyła się akademia z udziałem Icchaka Grünbauma, ukazało się jubileuszowe wydawnictwo, a na członków honorowych biblioteki mianowano, prócz Grünbauma, Izaaka Towie Altmana, Arona Bekera, Mordechaja Koszerkiewicza i Jakuba Józefa Bursztyna.

Jak odnotowano w czasopiśmie „Bibliotekarz” z 1936 roku, biblioteka Hazomir miała w tym czasie księgozbiór złożony z 6215 tomów. Beletrystyka i dzieła naukowe w języku polskim liczyły 3169 tomów, beletrystyka w języku żydowskim – 2066, w języku hebrajskim – 980. 350 członków, przeważnie młodzieży, wypożyczało dziennie 50 książek. Ogólna ilość wypożyczeń w ciągu roku wynosiła w sumie 15 000.

Przed wojną biblioteka Hazomir była zlokalizowana przy ulicy Grodzkiej 5.

Icchak Grünbaum odwiedził Płock raz jeszcze po zakończeniu II wojny światowej. Uczestniczył w posiedzeniu Komitetu Żydowskiego oraz zwiedził dawną dzielnicę żydowską.

Icchak Grünbaum (źródło: Biblioteka Narodowa Izraela)

Kamienica przy Starym Rynku 11 w Płocku - pierwsza siedziba biblioteki Hazomir, fot. P. Dąbrowski