Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe Makabi, które było najbardziej znanym i najliczniejszym klubem sportowym w Płocku, powstało w 1915 roku. Jego założycielami byli Leon Goldberg, Kurt Kazen, Wilhelm Marienstrass, Juda Pszenica, Maurycy Płońskier, Berek Zeligman oraz Izrael Penzel. Organizacja odgrywała ważną rolę w życiu sportowym młodzieży żydowskiej […]
Fragment panoramy Wyszogrodu z majestatycznie wznoszącym się nad miasteczkiem nieistniejącym już dziś budynkiem synagogi – to zapowiedź nowego projektu realizowanego przez Fundacja Nobiscum. Zaczynamy oficjalnie pracę nad nowym, dwujęzycznym przewodnikiem: “Śladami Żydów Mazowsza”! ✡️ Przewodnik zaprezentuje synagogi, cmentarze żydowskie czy mykwy, ale również budynki, w […]
Mendel Jakub Perelgryc (ur. 1873 rok) był synem Icka Szlamy (ur. 1828 rok) i Ruchli Chany z domu Gracz (ur. 1841 rok), która pochodziła z Lipna. Jego bratem był Chaskiel Perelgryc (1864-1937) – właściciel posesji przy ulicy Warszawskiej 21 oraz Bielskiej 6, znany w Płocku działacz społeczny, współzałożyciel Żydowskiego Stowarzyszenia Pogrzebowego Bieker Chajlim. Hinda Małka Radzik (ur. 1880 rok) pochodziła z wielodzietnej rodziny żydowskiej. Jej ojcem był handlarz Hersz Wolf Radzik (ur. 1854 rok), matką Chaja z Kozów (ur. 1853 rok). Hinda Małka miała czworo rodzeństwa: siostry Kajlę (ur. 1881 rok), Pessę (ur. 1883 rok) i Ides (ur. 1886 rok) oraz brata Szlamę (ur. 1889 rok). Pessa Radzik w 1908 roku wyszła za mąż za Mendla Strzyga – ich syn Lewi (ur. 1911 rok) był kupcem zbożowym.
Mendel Jakub i Hinda Małka małżonkowie Perelgryc byli rodzicami Lejbusza Eliasza (ur. 1901 rok), Chany Racheli (ur. 1903 rok), Miriam Ryfki (ur. 1904 rok) oraz Motela (ur. 1911 rok). W 1910 roku Mendel Jakub i Hinda Małka kupili płocką nieruchomość przy ulicy Józefa Kwiatka 3, która aż do wybuchu II wojny światowej stanowiła własność ich rodziny.
Najmłodszy syn Mendla Jakuba i Hindy Małki – Motel w okresie dwudziestolecia międzywojennego pracował jako ślusarz-mechanik. Jego żoną była Chaja Sura z Moszkowiczów (ur. 1914 rok). Lejbusz Eliasz oraz Miriam Ryfka wyemigrowali do Izraela (kolejno w 1925 i 1936 roku). Chana Rachela wyszła za mąż za Lejbę Pszenicę.
Motel Perelgryc w okresie okupacji hitlerowskiej został deportowany do Treblinki, gdzie brał udział w powstaniu zbrojnym, które wybuchło 2 sierpnia 1943 roku. Zginął bohaterską śmiercią na terenie obozu Treblinka II. W czasie Holokaustu zginęła także Chana Rachela i Hinda Małka oraz żona Motela.
Lejbusz Eliasz zmienił nazwisko na Arye Pnini. Zmarł w 1979 roku. Miriam Ryfka zmarła w 1972 roku w Tel Awiwie.
Feliks Tuszyński – artysta malarz i miniaturzysta, był synem Icka i Sury z Bajboków. Urodził się 19 lipca 1921 roku w Płocku. W okresie okupacji hitlerowskiej przebywał w getcie w Łodzi, następnie w obozie w Oświęcimiu. W 1944 roku został wywieziony do Braubschwelg, następnie do […]
Najstarsza wzmianka dotycząca rodziny Sadzawka w Płocku pochodzi z 1810 roku – 22 czerwca w Notariacie Płockim został zawarty kontrakt kupna sprzedaży część nieruchomości położonej przy ulicy Synagogalnej (numer hipoteczny 39) między Józefem Markusem Poznerem a Józefem Sadzawką (wówczas jeszcze Józefem Mośkowiczem). Drugą część nieruchomości […]
Jehuda Lejb Margolies (1787-1811) – syn Aszera Zeliga, był rabinem, który na przełomie XVIII i XIX wieku kierował życiem duchowym płockiej gminy żydowskiej. Przed 1793 rokiem pełnił funkcję rabina w Szczebrzeszynie, Włocławku i Bodzanowie. Był związany z Płockiem w okresie od 1798 do 1805 roku. Uchodził za światłego przeciwnika chasydów, żywo interesował się ruchem oświeceniowym, którego propagatorem był Mojżesz Mendelsohn. Zasłynął jako autor dwóch dzieł: ,,Or Olam“ i “Pri-Twuah”, które wyróżniały się spośród ówczesnej literatury rabinicznej śmiałym postawieniem zagadnienia wiary i wiedzy. Jak pisze I. Schipper w książce „Siedemset lat gminy żydowskiej w Płocku”, w „Or Olam“ Margolies postawił sobie za cel zachęcenie Żydów do studiowania nauk przyrodniczych. Zadanie, do którego potrzebna była naówczas niemała odwaga, biorąc pod uwagę wrogie nastawienie ówczesnych rabinów do wszystkiego, co wkraczało w zakres nauk świeckich. W pracy Margoliesa znalazły się wywody o chemii, anatomii i fizjologii oraz jego uwagi i rozważania w związku z odkryciem Ameryki, które uważał za przełomowy fakt w dziejach rozwoju nauk przyrodniczych. Jego dzieło wywarło ogromne wrażenie, o czym świadczy fakt, że w latach 1777-1783 doczekało się ono aż trzech wydań. Margolies piętnował także rządy wielmoży kahalnych, którzy korzyli się przed magnaterią polską i jednocześnie uciskali biedotę żydowską. Niepokojem napawało go szerzenie się chasydyzmu w Polsce. Reprezentował płocką gminę podczas zjazdów kahałów żydowskich – przedstawiał różne propozycje w kwestii praw Żydów dotyczących podatku koszernego czy służby wojskowej. W latach 1805-1811 pełnił funkcję rabina Frankfurtu nad Odrą. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Słubicach.
Maurycy Markusfeld (1849-1900) – adwokat przysięgły w Płocku w latach 1889-1900. Był synem cenionego doktora medycyny i pierwszego lekarza szpitala św. Walentego w Kutnie w latach 1844-1850 Samuela Stanisława Markusfelda (1810-1880) oraz Emilii z Lewensztajnów. Maurycy Markusfeld był absolwentem Wydziału Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Stanowisko […]
Beniamin Koryto (ur. 1802, Sochaczew) i Tyla z domu Sierota (ur. 1804, Służewo) byli pierwszymi przedstawicielami rodziny Koryto, którzy osiedlili się w Płocku (więcej na temat rodziny Koryto: link ). Jeden z ich synów – Izrael (ur. 1847) poślubił Gitlę Taubę z domu Szmiga (ur. […]
Maksymilian Eljowicz (1890-1942) – artysta malarz, urodził się w Raciążu jako syn rzemieślnika Chaima Pinkasa. Na początku XX wieku jego rodzina przeniosła się do Płocka. Tu Maksymilian podjął naukę, następnie pracę w zakładzie zegarmistrzowskim. Ponieważ od najmłodszych lat przejawiał wybitne zdolności do malarstwa i rysunku, rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, pod kierunkiem Stanisława Lenca. Edukację artystyczną kontynuował w Paryżu i Monachium. Swoje prace wystawiał w Warszawie i Płocku, m.in. podczas Wystawy Sztuki Płocczan w KAP-ie w 1932 roku. Malował portrety, pejzaże, akty i martwe natury. Istotną rolę w jego malarstwie odgrywała barwa. Był wykładowcą na Kursach Rysunku i Malarstwa w Warszawie, które działały przy Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych. Zajmował się także dekoracją wnętrz i witryn sklepowych. Jego przyjaciółmi byli Icchok Lejb Perec oraz Noach Dawidsohn. W okresie okupacji Maksymilian Eljowicz przebywał w warszawskim getcie. Wraz z żoną Stefanią z Frendlerów (ur. 1898) i synem został zamordowany w Treblince. Jego prace znajdują się m.in. w Towarzystwie Naukowym Płockim, Muzeum Diecezjalnym w Płocku oraz Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma w Warszawie.
Bibliografia:
Askanas K., Sztuka Płocka, Płock 1991
Mórawski K., Kartki z dziejów Żydów warszawskich, Warszawa 1993
Przedpełski J., Stefański J., Żydzi płoccy w dziejach miasta, Płock 2012
Dr Roman (Rywen) Pakuła był synem Mojżesza Arona i Enty, w Płocku rodzina mieszkała przy ul. Grodzkiej 4. Poniżej publikujemy dwa teksty poświęcone postaci tego niezwykłego płocczanina i cenionego naukowca. Doktor Roman Pakuła – rys biograficzny przygotowany przez współpracowników z Wydziału Mikrobiologii na Uniwersytecie w […]
