POPRZEDNIA STRONA NASTĘPNA STRONA
Statut Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności został zatwierdzony przez gubernatora płockiego dnia 26 listopada 1901 roku. Założycielami towarzystwa byli: rabin Chaskiel Lipszyc, Jakub Neumark, Mojżesz Altberg, Beniamin Golde, Izydor Waserman, Samuel Askanas, Izrael Kunkel, Moszek Ber Firstenberg, Moszek Szlama Sarna, Moszek Aron Mundsztuk, Izydor Wolfsohn, Maurycy Sachs, Mieczysław Majde, Jakub Szenwic, Salomon Bromberger oraz Rudolf Oberfeld.
17 marca 1902 roku w budynku szkoły żydowskiej przy ulicy Szerokiej zebrało się 129 przedstawicieli społeczności żydowskiej miasta Płocka wyrażających pragnienie uczestniczenia w charakterze członków rzeczywistych płockiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności. Było to pierwsze ogólne zebranie tego dobroczynnego towarzystwa. Wybrano wówczas 12 członków zarządu w osobie rabina Chaskiela Lipszyca, Jakuba Neumarka, Mojżesza Altberga, Lejby Płońskiera, Mendla Kona, Izydora Wassermana, Salomona Brombergera, Bera Tauba, Natana Lipszyca, Mojżesza Hersza Kempnera, Abrahama Jakuba Paperny i Jakuba Szenwica. Do komisji rewizyjnej weszli Adolf Rogozik, Mieczysław Majde oraz Maurycy Sachs. Podjęło decyzję o objęciu zarządem szkoły religijnej Talmud-Tora oraz przytułku dla starców i kalek, a także otwarciu ochronki dla dziewcząt, które nie ukończyły 13 roku życia oraz przeznaczeniu 70 rubli rocznie na utrzymanie każdej pensjonariuszki.
Ludwika Dąbrowska (1844-1899) – córka Rozalii vel Ruchli z Jelonków i Zachariasza Londyńskiego. Pierwszym mężem Ludwiki był kupiec Rudolf Szenwic, drugim – lekarz i generał Adam Dąbrowski. Ludwika Dąbrowska była kobietą wykształconą i rozmiłowaną w muzyce. Słynęła z wybitnych uzdolnień muzycznych, prowadziła ostatni otwarty salon w Płocku. Podczas spotkań często dawała koncerty, przeznaczając dochody z nich na cele charytatywne. Na mocy testamentu z dnia 17 czerwca 1895 roku zapisała na cele publiczne prawie cały swój majątek, a mianowicie 6000 rubli na stypendia imienia Adama Dąbrowskiego, dla trzech uczniów miejscowego gimnazjum (jednego katolika, jednego ewangelika i jednego Żyda), posesję przy ulicy Stary Rynek 8, składającą się z dwupiętrowego domu frontowego, piętrowego domu od ulicy Piekarskiej i oficyny, oraz 6000 rubli na rzecz Towarzystwa Dobroczynności, pod warunkiem, aby w domu tym założono w przyszłości szkołę rzemieślniczą dla dzieci ubogich mieszkańców miasta Płocka wyznania rzymsko-katolickiego i ewangelickiego, posesję przy ulicy Piekarskiej (numer hipoteczny 476), złożoną z placów ze stojącymi na nich spichrzem i domkiem nad Wisłą oraz 5000 rubli na rzecz gminy żydowskiej płockiej, 6000 rubli na rzecz szpitala św. Trójcy w Płocku, z warunkiem, że procent od tej sumy będzie używany na zapomogę dla biednych, wychodzących ze szpitala chorych kobiet, 3000 rubli dla straży ogniowej ochotniczej w Płocku, 1000 rubli na kościół parafialny w Płocku, na utrzymanie organów w tymże kościele i odprawianie mszy świętej za duszę Adama Dąbrowskiego, 1000 rubli jako fundusz żelazny, od którego procent miał być corocznie wypłacany jednej służącej, która pracowała dla niej ponad 10 lat, 2000 rubli na Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami pod warunkiem, aby procent od tej sumy był wypłacany na utrzymanie do końca życia dwóch papug i psa, pozostałych po testatorce. Ludwika Dąbrowska obdarowała także osoby prywatne i członków rodziny, w tym kwotę w wysokości 20 tysięcy rubli otrzymała jej ciotka mieszkająca w Filadelfii – Ludwika Lewin.
Chaskiel Lipszyc (1857-1932) – rabin, talmudysta, pisarz i działacz społeczny, jeden ze współzałożycieli Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, urodził się w rodzinie Hilela Arie i Chaji w Tridniku w guberni kowieńskiej. Od 1887 roku był rabinem w Jurburgu, następnie w Bausku. W latach 1894-1906 piastował funkcję rabina w Płocku. Od 1906 roku był rabinem w Kaliszu, gdzie zajmował się m.in. działalnością społeczną na rzecz najuboższych członków gminy żydowskiej, organizował warunki lokalowe i higieniczne oraz zajmował się edukacją osieroconych dzieci. W 1918 roku został wybrany do Rady Miejskiej Kalisza. Był członkiem prezydium Agencji Żydowskiej na rzecz Palestyny, utworzonej w 1929 roku. Jako prezes Związku Rabinów w Polsce, w 1926 roku brał udział w konferencji rabinów ortodoksyjnych w Stanach Zjednoczonych, podczas której wzywał rabinów amerykańskich do popierania kampanii Jewish Joint Distribution Committee. Był członkiem wielu organizacji charytatywnych, w tym „Moszaw Zkejnim” („Dom Starców”) oraz prezesem „Linas Hacedek” („Żydowskie Towarzystwo Pielęgniarskie”). Chaskiel Lipszyc zmarł 21 marca 1932 roku. Został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Kaliszu.
Żydowskie Towarzystwo Dobroczynności rozpoczęło oficjalnie swoją działalność 22 lipca 1902 roku. Celem Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności było dostarczanie środków do polepszenia bytu materialnego i moralnego, odzieży, żywności, wsparć pieniężnych, zajęcia lub służby, zaopatrywanie ubogich w środki lekarskie, umieszczanie ich w szpitalach, przytułkach, zakładanie tanich kuchni, herbaciarni, domów zarobkowych, ambulatoriów, domów noclegowych, przytułków. Terenem działalności Towarzystwa było miasto Płock oraz jego przedmieścia.
W 1905 roku Żydowskie Towarzystwo Dobroczynności w Płocku liczyło 562 członków. Ze wsparć Towarzystwa korzystało 321 rodzin, z których 157 rodzin otrzymało stałego wsparcia 3152 rubli i 60 kopiejek. Z zapomóg na najem mieszkania korzystało 31 rodzin, którym wydano 476 rubli i 40 kopiejek, tytułem jednorazowej zapomogi wydano 98 rodzinom 572 rubli i 14 kopiejek, 35 rodzinom rezerwistów wypłacono 1214 rubli i 65 kopiejek wsparcia. Na święta wielkanocne rozdano 544 rubli i 30 kopiejek. Żydom spoza Płocka wydano wsparć na sumę 286 rubli i 40 kopiejek. Wydano także 175 rubli i 88 kopiejek na ubrania i obuwie dla najbiedniejszych dzieci uczęszczających do szkoły religijnej Talmud-Tora oraz na kąpiele. Sekcja położnicza Towarzystwa zaprowadziła instytucję zwaną „Kroplą Mleka”, w której rozdano 3805 kwart pożywnego napoju. Ogółem wsparć w gotówce, produktach i bieliźnie udzielono w 1905 roku 41 położnicom. Dochody Towarzystwa wyniosły 8336 rubli i 28 kopiejek, wydatki 7671 rubli i 51 kopiejek. Dochód sekcji położniczej wyniósł 977 rubli i 34 kopiejki, wydatki 632 ruble i 60 kopiejek. Majątek Towarzystwa składał się z nieruchomości, posiadających wartość 5000 rubli, kapitału zapasowego w sumie 258 rubli i 89 kopiejek oraz kapitału z zapisów na sumę 6350 rubli.
W 1911 roku Towarzystwo liczyło 161 członków rzeczywistych i 158 ofiarodawców. Zarząd Towarzystwa składał się z 12 członków. Obowiązki prezesa pełnił Jakub Neumark, wiceprezesa Izrael Kunkiel, kasjera Natan Lipszyc, sekretarza Mojżesz Altberg. Ogólny przychód Towarzystwa wyniósł 8266 rubli i 36 kopiejek, rozchód 7564 rubli i 83 kopiejki. Prócz utrzymania ochronek, szkół, przytułków, zapomóg koloniom letnim, sekcji położniczej i na leczenie chorych, Towarzystwo udzieliło stałego wsparcia 127 rodzinom na kwotę 2566 rubli i 25 kopiejek oraz ponad 1300 rubli jednorazowych zapomóg. Istniejąca przy Towarzystwie kasa pożyczkowa udzieliła pożyczek na 2914 rubli.
Od początku swojego istnienia Żydowskie Towarzystwo Dobroczynności było wspierane finansowo przez wielu członków płockiej gminy żydowskiej. Ofiary na rzecz Towarzystwa składali m.in. Alfred Blay, Mieczysław Majde, dr Izaak Feinberg, dr Józef Kunig, Jakub Szenwic, Herman Szenwic, Jonas Szenwic, Markus Frenkiel Wolfsohn, Izydor Wolfsohn, Adolf Prusak, Julian Kwiatek, Józef Rappaport, Jakub Szmulowicz, Natan Neufeld, Adam Goldbaum, Roman Lewenstein, Natan Lejbsohn, Salomon Bromberger, Jakub Themerson, Samuel Brylant, Teofila Kempner, Jakub Szpiro i Joel Landau.
W czasie I wojny światowej Żydowskie Towarzystwo Dobroczynności zaprzestało swojej działalności, ponieważ jego majątek został wywieziony do Rosji. Ciężkie czasy wojenne nie załamały jednak społeczeństwa płockiego – ważną rolę w tym procesie spełniały organizacje o charakterze samopomocy społecznej, takie jak Komitet Obywatelski m. Płocka czy Podkomitet Poznański. W skład Komitetu Obywatelskiego weszli m.in. przedstawiciele płockiej społeczności żydowskiej – Izydor Sarna i Mojżesz Altberg.
Jesienią 1914 roku w Płocku został powołany Komitet Niesienia Pomocy Żydom poszkodowanym wskutek wojny. Prezesem Komitetu został Jonasz Markus Złotnik (1858-1922) – rabin Płocka w latach 1908-1922. Złotnik był znany w mieście jako działacz społeczny, jeden z twórców partii Mizrachi oraz współzałożyciel Żydowskiego Koedukacyjnego Gimnazjum Humanistycznego w Płocku. Komitet utrzymywał przytułek dla starców i kalek, ochronę, sekcję położniczą i „Kroplę Mleka”. Działalność Komitetu dzieliła się na sekcję informacyjno-rozdawniczą, finansową, żywnościowo-opałową oraz rozdawnictwa odzieży. Założono także sklep.
Gmina żydowska w Płocku uruchomiła przy pomocy Stowarzyszenia Niemieckich Żydów w Berlinie Żydowską Kuchnię Ludową w Płocku oraz ochronę dzienną dla 80 dzieci. Akcję dobroczynną prowadził także istniejący przy magistracie Miejski Żydowski Wydział Wsparć w Płocku, którym zawiadywał Alfred Blay. Rozdawano m.in. kartofle, mąkę, kaszę, sól, chleb, cukier, mydło, drewno oraz węgiel. W maju 1916 roku wydano 3348 obiadów. Wspierano potrzebujących gotówką.
Ludność miasta Płocka, w tym również płoccy Żydzi, bardzo ucierpiała w wyniku inwazji bolszewickiej. Wiele osób zostało obrabowanych, a wyjątkowo obfitą zdobycz bolszewicy zagarnęli w sklepie Komitetu Żydowskiego, gdzie swoje produkty przechowywały żydowskie instytucje dobroczynne. Liczba potrzebujących wsparcia znacznie wzrosła. Przed najazdem bolszewików Żydowska Kuchnia Ludowa w Płocku wydawała dziennie około 200 obiadów, po najeździe ich liczba wynosiła około 600-700 dziennie.
18 września 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zalegalizowało statut Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności w Płocku. W jego działalność w kolejnych latach zaangażowani byli m.in. Alfred Blay, Henryk Bromberger, Natan Graubart, Szymon Nichtberger, Ignacy Feinberg, Henoch Szylit, Edward Tyński, Zelig Kesselman, Lejb Zejterman, Jakub Zeligman, Mojżesz Sochaczewer, Wolf Szperling, Rubin Kanarek oraz Lewek Kilbert.
Alfred Blay (1876-1958) – syn Natana i Estery z domu Landau. Był znanym w Płocku kupcem i działaczem społecznym: współzałożycielem Uniwersytetu dla Wszystkich, członkiem płockiego oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej, Komitetu Niesienia Pomocy Żydom, Związku Kupców Żydowskich oraz Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności. W 1916 roku został wybrany do zarządu gminy żydowskiej w Płocku. Pełnił także obowiązki ławnika w Urzędzie Miejskim. W okresie międzywojnia prowadził sklep bławatny przy ulicy Grodzkiej. W czasie okupacji niemieckiej został aresztowany przez Gestapo, po wyjściu z więzienia ukrywał się w Warszawie. W 1946 roku został przewodniczącym Komitetu Żydowskiego w Płocku.
