POPRZEDNIA STRONA NASTĘPNA STRONA
Powstanie przytułku dla starców i kalek jest związane z postaciami Anny z Heymanów Flatau (1838-1898) i jej męża Ludwika (1829-1890) – znanego płockiego kupca zbożowego i właściciela kantoru bankierskiego, którzy byli fundatorami budynku będącego siedzibą domu schronienia aż do 1940 roku.
W 1891 roku płocka gmina żydowska nabyła nieruchomość położoną przy dawnej ulicy Dobrzyńskiej od Moryca Safiana za sumę 12 875 rubli i 50 kopiejek. Część kwoty w wysokości 5000 rubli na ten cel przekazała gminie Anna Flatau, której mąż, tuż przed śmiercią, wyraził wolę wsparcia finansowego dla projektu urządzenia w Płocku domu dla starców i kalek wyznania mojżeszowego. Na mocy aktów z dnia 1 maja 1891 roku oraz 19 kwietnia 1899 roku gmina żydowska zapisana została właścicielem tej nieruchomości.
Przytułkiem zawiadywał komitet, w skład którego wchodzili: Samuel Askanas, Ludwik Kempner, Izrael Kirsztejn, Izydor Wasserman, Markus Frenkiel Wolfsohn oraz Henryk Flatau. W jego działalność angażowało się czynnie grono płocczanek, w tym Anna Flatau, Matylda Sachs, Maria Woldenberg, Miranda Wolfsohn oraz Bronisława Golde.
Samuel Askanas urodził się w 1855 roku w rodzinie Józefa Chaima (1832-1885) i Rykli z Arfów. Jego żoną była Anna (Chana Etta) z domu Grinberg. Samuel Askanas zajmował się handlem zbożem, był znanym w Płocku działaczem społecznym i religijnym, o czym wspomina Krystyna Grochowska-Iwańska w artykule „Dwa i pół wieku rodziny Askanasów w Płocku”: „Cokolwiek inicjowały władze miasta lub Dozór Bożniczy, zawsze włączali się przedstawiciele rodziny Askanasów (również ci z linii bocznych). Szczególnie w sprawy społeczno-gospodarcze zaangażowany był Samuel Askanas uczestnicząc w posiedzeniach Magistratu na różne ważne tematy dla miasta i jego mieszkańców, np. gdy zastanawiano się nad utworzeniem nowej szkoły w Płocku, dodatkowej klasy, opieki lekarskiej w szkołach, remontu starego cmentarza żydowskiego i zakupu placu pod nowy cmentarz, utworzenia Płockiej Kasy Oszczędności w roku 1891. […] Samuela Askanasa nie zabrakło w działalności Płockiego Towarzystwa Straży Ogniowej Ochotniczej, był jej członkiem honorowym. […] Samuel Askanas, gdy kilkakrotnie był wybierany na członka Płockiego Dozoru Bożniczego, zawsze był jednym z tych, którzy otrzymywali największą liczbę głosów, co potwierdzają załączane do protokołów sprawozdania i materiały. Z polecenia Dozoru Samuel Askanas był opiekunem Domu Starców i Kalek w nieruchomości nr 102/109 przekazanej przez rodzinę Flatauów”. Samuel Askanas zmarł 28 stycznia 1903 roku.
Bronisława Golde z domu Goldsztejn urodziła się 24 marca 1846 roku. Jej mąż – Beniamin Byszke (1845-1905) był znanym płockim kupcem i filantropem. Bronisława Golde była energiczną organizatorką przedstawień teatralnych, koncertów oraz innych wydarzeń mających na celu wspieranie finansowe dobroczynnych instytucji w mieście Płocku. Z jej inicjatywy pod koniec 1892 roku została uruchomiona tania kuchnia dla biednych Żydów, utrzymywana wyłącznie kosztem małżonków Golde, która wydawała obiady w sezonie zimowym. Bronisława Golde była także główną opiekunką domu schronienia dla starców i kalek, członkinią Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, a także współzałożycielką Żydowskiego Towarzystwa Opieki nad Matką i Dzieckiem „Kropla Mleka” w Płocku. Bronisława Golde czynnie angażowała się w działalność Uniwersytetu dla Wszystkich oraz Towarzystwa Popierania Pracy Rolnej i Rzemieślniczej Żydów w Królestwie Polskim, którego płocki oddział powstał w lipcu 1914 roku. Zmarła 27 grudnia 1917 roku. Została pochowana na miejscowym cmentarzu żydowskim.
Główne źródło dochodu przytułku stanowiły wpływy z wynajmu mieszkań w jednym z domów gminy żydowskiej przy ulicy Zduńskiej oraz miesięczne, dobrowolne składki i ofiary jednorazowe.
W 1899 roku łódzki kupiec Dawid Szmulewicz ofiarował i oddał do dyspozycji Samuela Askanasa 50 rubli: z kwoty tej przeznaczono 10 rubli dla biednego ucznia żydowskiego, zaś 40 rubli na nową podłogę oraz reperacje w przytułku dla starców i kalek. Dawid Szmulewicz ofiarował także sukno na odzież dla dziewcząt z ochronki żydowskiej. W tym samym roku współwłaściciel fabryki wyrobów żelaznych Maurycy Binental przekazał na cele dobroczynne 20 rubli, w tym 5 rubli na przytułek dla starców i kalek na ręce Bronisławy Golde, 5 rubli na szkołę Talmud-Tora oraz 5 rubli na ochronkę dla dziewcząt. Z kolei płocki księgarz Lesser Buki (1857-1909) nie tylko wsparł gminę kwotą 100 rubli, ale również sfinansował zakup odzieży wierzchniej dla 12 mężczyzn i 10 kobiet znajdujących się w przytułku oraz 26 palt dla biednych uczniów Talmud-Tory. Po śmierci Anny Flatau jej sukcesorzy, chcąc uczcić pamięć matki, ofiarowali na rzecz przytułku kwotę 2000 rubli.
Z inicjatywy m.in. Samuela Askanasa i Bronisławy Neumark w Płocku odbywały się liczne koncerty i amatorskie przedstawienia teatralne, z których dochody były przeznaczane na rzecz instytucji dobroczynnych gminy żydowskiej, w tym również przytułek dla starców i kalek. 20 maja 1904 roku został zatwierdzony regulamin przytułku. Według sprawozdania z działalności za rok 1905, w domu schronienia starców i kalek wyznania mojżeszowego przebywało 16 mężczyzn i 9 kobiet. Kuratorem domu schronienia starców i kalek wyznania mojżeszowego w Płocku był w tym czasie Henryk Flatau (1872-1943), syn Ludwika i Anny z Heymanów, znany w Płocku działacz charytatywny i filantrop. Henryk Flatau był inżynierem oraz przedstawicielem rodzinnej firmy pod szyldem „Ludwik Flatau”. Rodzinny Płock opuścił na stałe w 1907 roku, przenosząc się do Warszawy. Był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Miłośników Przyrody oraz współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa Miłośników Sportu. Był także członkiem działającego w latach 1907-1917 Polskiego Zjednoczenia Postępowego oraz Straży Obywatelskiej m. st. Warszawy 1915 roku. W 1908 roku wraz z Antonim Kowalewskim stanął na czele Krajowego Banku Parcelacyjnego na Królestwo Polskie, którego celem było m.in. ułatwienie przechodzenia majątków ziemskich w ręce drobnych posiadaczy.
Kolejnym kuratorem przytułku był dr Józef Majer Kunig (1857-1930) – syn Szyji Lejzera i Ryfki z Majorkiewiczów, absolwent Gimnazjum Gubernialnego w Płocku oraz Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni dyrektor szpitala żydowskiego im. Izaaka Fogla. Dr Kunig był znanym w Płocku społecznikiem: w czasie I wojny światowej działał w Komitecie Niesienia Pomocy Żydom, a w latach 20. XX wieku – w Żydowskim Towarzystwie Dobroczynności. Był także prezesem Stowarzyszenia Hazomir, lekarzem kasowym Powiatowej Kasy Chorych oraz lekarzem Straży Ogniowej Ochotniczej w Płocku.
W 1915 roku w przytułku dla starców i kalek przebywało 36 pensjonariuszy, w marcu 1917 roku – 12 (6 mężczyzn oraz 6 kobiet), w czerwcu – 13 (6 kobiet i 7 mężczyzn), w lipcu – 12, we wrześniu ponownie 13 (7 mężczyzn i 6 kobiet).
Podczas inwazji bolszewickiej dom schronienia poniósł wielkie straty, bolszewicy zagrabili m.in. cały zapas odzieży i bielizny. 22 maja 1922 roku odbył się w Teatrze Miejskim koncert, z którego zysk został przeznaczony na zakup ubrań dla pensjonariuszy przytułku. W tym samym roku Mendel Argeband (1862-1933) – członek płockiego oddziału Związku Felczerów Rzeczypospolitej Polskiej oraz felczer miejski w Wydziale Zdrowia Publicznego Magistratu miasta Płocka, w swoim testamencie zapisał nieruchomość przy ulicy Szerokiej 35 na własność gminie żydowskiej w Płocku, dla przytułku dla starców i kalek. W dokumencie znalazły się także zapisy m.in. na rzecz ochronki żydowskiej oraz Talmud-Tory.
Według sprawozdania rachunkowego przytułku za rok budżetowy 1928/29, od 1 kwietnia 1928 roku do 31 marca 1929 roku, wpływy instytucji pochodziły z dochodów z własnych nieruchomości (2139 złotych i 54 grosze), zasiłków od gminy żydowskiej (1900 złotych), subwencji Magistratu miasta Płocka (7200 złotych) oraz innych bliżej niesprecyzowanych źródeł (1337 złotych i 15 groszy). Przeciętny koszt utrzymania jednej osoby dziennie wynosił 1 złoty i 20 groszy.
W przytułku dla starców i kalek w październiku 1929 roku przebywało 15 kobiet i 10 mężczyzn. Na czele instytucji w tym czasie stał kurator w osobie Mojżesza Altberga, kierowniczką domu była Regina Winogron. W skład zarządu przytułku wchodzili wówczas Jakub Józef Głowiński i Hersz Rubin Silberberg.
Mojżesz Altberg był znanym płockim działaczem społecznym, filantropem i kupcem. Urodził się 11 stycznia 1858 roku w Zamościu, jako syn Josefa Altberga i Temy z Lewinów. W 1885 roku ożenił się z płocczanką Pauliną vel Perlą z Goldów, córką Beniamina i Liby Racheli (Bronisławy) z Goldsztejnów. Mojżesz Altberg czynnie angażował się w działalność Talmud-Tory: był jednym z członków komitetu zawiadującego szkołą, a dzięki jego gorliwej pracy, borykająca się z permanentnymi deficytami instytucja otrzymywała finansowe wsparcie ze strony członków płockiej społeczności żydowskiej. Był także członkiem komitetu pomagającego ubogim Żydom w emigracji do Argentyny, kuratorem przytułku dla starców i kalek, jednym z inicjatorów utworzenia Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, a także członkiem jego zarządu. Wchodził także w skład zarządu Towarzystwa Popierania Pracy Rolnej i Rzemieślniczej Żydów w Królestwie Polskim. W okresie międzywojnia pełnił m.in. funkcję opiekuna Ochrony dziennej dla dzieci żydowskich z internatem. Angażował się także w działalność płockiego oddziału Towarzystwa Popierania Pracy Zawodowej i Rolniczej wśród Żydów ORT.
