POPRZEDNIA STRONA NASTĘPNA STRONA
Z myślą o najuboższych dzieciach i sierotach utworzono w Płocku szkołę religijną Talmud-Tora. Wzmiankę na temat istnienia Talmud-Tory w Płocku odnajdujemy już w „Pinkasie cechu krawieckiego” z końca XVIII wieku, w którym czytamy: „Każdy krawiec, który zostanie wezwany przez gospodarzy lub mężów zaufania w sprawach cechu, a odmówi przybycia, podlegać będzie karze pieniężnej po jednym czerwonym talarze dla Bejt Hamidraszu oraz Talmud-Tory”. Program nauczania szkoły obejmował przedmioty związane z religią, bez uwzględniania nauki przedmiotów świeckich. Komitet Talmud-Tory dbał, by wychowańcy szkoły zostali biegłymi talmudystami.
Na mocy testamentu z dnia 24 stycznia 1867 roku kupiec Rafał Segał (ok. 1800-1867) zapisał gminie żydowskiej w Płocku nieruchomość położoną przy ulicy Jerozolimskiej, z której dochody miały być przeznaczone na oparkanienie cmentarza żydowskiego oraz utrzymanie porządku na jego terenie, a także „na cele dobroczynne”. W kolejnych latach były one przeznaczane na utrzymanie szkoły religijnej Talmud-Tora. Wśród członków gminy, którzy wspierali finansowo Talmud-Torę, byli także właściciel zakładu zegarmistrzowskiego i członek dozoru bóżniczego – Emanuel Drejsohn (ur. 1830) oraz małżonkowie Icek Jakub (1817-1879) i Blima Ides Drzymała (1822-1880). 4 stycznia 1888 roku Izrael Kirsztejn (1828-1916) nabył za kwotę 3000 rubli nieruchomość przy ulicy Zduńskiej, którą następnie podarował gminie żydowskiej w Płocku, z przeznaczeniem na siedzibę dla Talmud-Tory.
W 1888 roku kierownictwo nad Talmud-Torą objęli Żydzi postępowi. Utworzono komitet, składający się z przedstawicieli miejscowej inteligencji żydowskiej, który dokonał gruntownej reformy szkoły w duchu religijno-postępowym, zmieniając profil kształcenia i wprowadzając do nauki przedmioty świeckie. W tym samym roku pojawił się projekt założenia przy Talmud-Torze warsztatów rzemieślniczych, a darowiznę na ten cel w wysokości 100 rubli złożył na ręce komitetu Izydor Mayzner (1856-1912) – przemysłowiec, fabrykant cukru i współwłaścicielem domu handlowego. Jego śladem poszedł również Dawid Woldenberg (1833-1907) – kupiec zbożowy i bankier, znany płocki filantrop, współzałożyciel m.in. Towarzystwa Wzajemnego Kredytu miasta Warszawy oraz Płockiego Towarzystwa Dobroczynności, który podczas swojej wizyty w zakładzie ofiarował 100 rubli na urządzenie warsztatów i „przyobiecał dalsze na ten cel czynić ofiary, gdy rzecz zacznie wchodzić w wykonanie”. Ideę utworzenia warsztatów rzemieślniczych wspierano w Płocku finansowo organizacją balów i przedstawień amatorskich. Wydarzenia te miały miejsce m.in. w teatrze oraz zimowym lokalu Towarzystwa Wioślarskiego.
W 1892 roku krawiec Kalman Daniel Kwiatek (1815-1892), syn Zelka i Frajdy, zapisał swoją nieruchomości przy ulicy Szerokiej numer 19 (hipoteczny 72) płockiej gminie żydowskiej – dochód z niej miał być przeznaczany na utrzymanie Talmud-Tory oraz na posag dla biednych dziewcząt żydowskich miasta Płocka.
W 1894 roku, m.in. dzięki zaangażowaniu Arona Konsztama i Samuela Askanasa, zorganizowano zbiórkę dobrowolnych ofiar na odrestaurowanie i przystosowanie dla warsztatów rzemieślniczych sutereny w domu Talmud-Tory, a także nabycie niezbędnych narzędzi. Zebrano wówczas ponad 450 rubli, a wśród darczyńców znaleźli się m.in.: Anna Flatau, Jakub S. Goldman, Dawid Woldenberg, Markus Frenkiel Wolfsohn, Henryk Flatau, Leopold Byszofswerder, Samuel Askanas, Mojżesz Altberg, Ludwik Kempner, Rudolf Neumark, Markus Szenwic, Jakub Szenwic, Moszek Szlama Sarna, Izrael Kirsztejn, Jakub Neumark, Maurycy Sachs, Józef Kunig, Natan Lipszyc, Szymon Łaski oraz Rudolf Oberfeld.
Aron Kohnsztam (1859-1920) – syn Mojżesza i Sury z domu Landau. Był wybitnym pedagogiem i pionierem nowoczesnego języka hebrajskiego. Jego ojciec był właścicielem sklepu z galanterią, a gdy Aron ukończył 15 rok życia, rodzina Kohnsztamów zamieszkała na wsi w pobliżu Płocka, gdzie Mojżesz otworzył małą fabryczkę. W trosce o przyszłość syna wysłał go na naukę do Płocka. Aron zamieszkał u swojego wuja, który był właścicielem sklepu z książkami i materiałami piśmiennymi. Zaczął wkrótce studiować „nauki światowe” i w krótkim czasie był gotów wstąpić do siódmej klasy gimnazjum. Rozpoczął następnie studia na wydziale prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył napisawszy pracę o rzymskim prawie spadkowym. Powrócił do Płocka, gdzie początkowo praktykował prawo i pracował w charakterze pomocnika adwokata, wkrótce jednak zainteresował się problemami wychowawczymi miejscowej Talmud-Tory i postanowił zająć się edukacją. Po porzuceniu pracy w kancelarii adwokackiej w Płocku podjął studia, aby zostać nauczycielem. Od 1887 roku Aron Kohnsztam z pełnym zaangażowaniem oddawał się pracy dla Talmud-Tory. W 1895 roku zaproponowano mu objęcie stanowiska dyrektora łódzkiej żydowskiej szkoły religijnej. W liście pożegnalnym z kwietnia tego roku, podpisanym przez 20 społeczników i filantropów, którzy podobnie Kohnsztamowi angażowali się w działalność płockiej szkoły religijnej podkreślano: „wszelka inicjatywa, wszelka myśl, mająca na celu dobro społeczne lub podniesienie poziomu moralnego naszych współbraci po wierze, znalazła w Panu gorącego zwolennika i szczerą pomoc”.
9 września 1894 roku został uruchomiony warsztat ślusarski przy Talmud-Torze. Nauka w warsztacie odbywała się w godzinach popołudniowych, od 15.00 do 17.00, z wyjątkiem dni świątecznych. Warsztat początkowo otwarty został dla 10 chłopców, z miejsca zapisało się 12 w wieku od 11 do 14 lat, rekrutujących się spośród uczniów miejscowej dwuklasowej elementarnej szkoły żydowskiej oraz Talmud-Tory. Zajęcia w warsztacie odbywały się pod kierunkiem jednego majstra i czeladnika.
W miarę zmniejszania się wpływów z ofiar dobrowolnych, komitet opiekujący się zakładem zmuszony był szukać różnych źródeł dochodów na zaspokojenie bieżących potrzeb: urządzano przedstawienia amatorskie, koncerty, zabawy, a ich głównymi, energicznymi organizatorkami były Bronisława Golde i Paulina Altberg.
W 1902 roku Jakub Neumark (1859-1932) podjął sprawę reorganizacji warsztatów rzemieślniczych. Był on absolwentem prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, członkiem rady Płockiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, prezesem płockiego oddziału Towarzystwa Popierania Pracy Rolnej i Rzemieślniczej wśród Żydów w Królestwie Polskim, działaczem Towarzystwa Pracy Społecznej wśród Żydów w Polsce i komitetu pomagającego Żydom w emigracji do Argentyny. Działalność Jakuba Neumarka wspierała jego żona – Bronisława Neumark, która była organizatorką wielu inicjatyw dobroczynnych mających na celu pozyskanie funduszy na wsparcie ubogich (m.in. 20 lutego 1905 roku z jej inicjatywny odbyło się przedstawienie amatorskie na wsparcie rodzin rezerwistów-Żydów powołanych na Daleki Wschód).
Dzięki zaangażowaniu Jakuba Neumarka zarząd gminy żydowskiej zadeklarował udzielić jednorazowo tytułem zasiłku resztę potrzebnego funduszu na ukończenie przebudowy oficyny w nieruchomości Talmud-Tory, w której mieścić się miały warsztaty rzemieślnicze, oraz 500 rubli rocznie na utrzymanie warsztatów w ciągu pierwszych trzech lat, a kilkudziesięciu przedstawicieli płockiej inteligencji żydowskiej zobowiązało się złożyć resztę potrzebnego funduszu w drodze rocznych dobrowolnych składek. Zadeklarowane przez gminę żydowską sumy miały być pokryte z procentów od legatu 5000 rubli, zapisanego przez Ludwikę Dąbrowską.
W grudniu 1902 roku odbyła się uroczystość otwarcia nowej szkoły przy Talmud-Torze. Jak donosiła miejscowa prasa, miała ona miejsce przy udziale przedstawicieli władz miasta Płocka i grona osób inteligencji żydowskiej. Rabin Lipszyc w czasie uczty, jaka odbyła się po uroczystości w Wielkiej Synagodze, wygłosił podniosłą mowę. Toasty wznoszono „winem palestyńskim”.
W 1907 roku warsztaty rzemieślnicze przy Talmud-Torze osiągnęły dochód w wysokości 2503 rubli i 64 kopiejek. Zakład liczył w tym czasie 36 uczniów, z których 7 wyzwolono.
W okresie międzywojnia członkowie płockiej gminy żydowskiej nadal chętnie wspierali finansowo działalność szkoły Talmud-Tora m.in. dokonując na jej rzecz zapisów testamentowych. Wśród darczyńców instytucji byli m.in. Izydor Wasserman (1848-1921) – kupiec, księgarz, drukarz, działacz społeczny, inicjator urządzenia taniej pralni, bezpłatnych kąpieli dla ubogich oraz wynajęcia stałego krawca, który reperował odzież nędzarzy. W swoim testamencie zapisał na rzecz gminy żydowskiej 3000 rubli z przeznaczeniem tej kwoty na kupno domu i urządzenie w nim ochronki dla chłopców i dziewcząt, 500 rubli na rzecz Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, 500 rubli na rzecz Talmud-Tory, 300 rubli dla Żydowskiego Przytułku dla Starców i Kalek, 250 rubli dla Towarzystwa Udzielania pożyczek bezprocentowych drobnym kupcom i rzemieślnikom Żydom, 300 rubli dla bractwa Bikier Chojłym i 100 rubli dla bractwa Miszmorim, a także 250 rubli dla chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności.
W styczniu 1921 roku do Talmud-Tory uczęszczało 150 ubogich chłopców, w 1925 roku – 70. Szkoła zatrudniała 3 mełamedów. W tym czasie przewodniczącym komitetu szkoły religijnej Talmud-Tora był Natan Graubart.
15 października 1931 roku przy szkole Talmud-Tora zostało uruchomione przedszkole. W placówce pracowała w charakterze nauczycielki absolwentka Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Płocku Tema Kaliszer.
Według danych z jesieni 1937 roku, Talmud-Tora przy ulicy Zduńskiej była jedną z czterech prywatnych szkół powszechnych utrzymywanych przez żydowskie stowarzyszenia, obok szkoły Isoda Tora (przy Starym Rynku 5), Mizrachi (Sienkiewicza 20) i Bejs Jakow (Tumska 14).
Ostatnim kierownikiem szkoły Talmud-Tora był Jakub Askanas (ur. 1884) – nauczyciel, współzałożyciel organizacji syjonistyczno-ortodoksyjnej Mizrachi. Jednym z ostatnich nauczycieli był Chiel Majer Krawec, który uczył ponadto języka hebrajskiego płockich księży.
